Τα ελληνικά δάση «στεγνώνουν»

Της Δρ Ευαγγελίας Αβραμίδου, δασολόγου, Κύρια Ερευνήτρια στη Δασική Γενετική και
Βελτίωση Δασοπονικών Ειδών στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του
ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ

Η εικόνα είναι πια γνώριμη: ξερά έλατα και πεύκα, βουβοί κορμοί στα σημεία όπου κάποτε
φύτρωνε ζωή. Τα ελληνικά δάση ζουν μια κρίσιμη στιγμή επιβίωσης. Οι εκτεταμένες
ξηράνσεις που παρατηρούνται την τελευταία δεκαετία, σε περιοχές όπως ο Παρνασσός, ο
Ταΰγετος, ο Χελμός, και η Πάρνηθα, συνδέονται άμεσα με την κλιματική αλλαγή και τις
ακραίες συνθήκες που προκαλεί.

Η έλλειψη βροχοπτώσεων, οι υψηλές θερμοκρασίες και τα υποβαθμισμένα εδάφη
συνθέτουν έναν μηχανισμό φυσικής επιλογής: μόνο τα δέντρα με τα κατάλληλα γονιδιακά
χαρακτηριστικά μπορούν να προσαρμοστούν και να επιβιώσουν. Το έλατο, για παράδειγμα,
αν και ανθεκτικό στο ψύχος, δυσκολεύεται να επιβιώσει σε συνθήκες παρατεταμένης
ξηρασίας, και σταδιακά παύει να υπάρχει.

Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ελληνικό. Τα ίδια φαινόμενα παρατηρούνται πλέον και στην
Κεντρική Ευρώπη. Η Ελλάδα, όμως, έχει ένα κρίσιμο πλεονέκτημα: πλούσια γενετική
ποικιλότητα στα δασικά της είδη. Αυτή η βιολογική «προίκα» μπορεί να γίνει ασπίδα
απέναντι στην κλιματική κατάρρευση, αρκεί να αξιοποιηθεί σωστά.

Η σύγχρονη δασική έρευνα στρέφεται πλέον και στην επιγενετική: τους μηχανισμούς δηλαδή
μέσω των οποίων τα δέντρα «θυμούνται» περιβαλλοντικά σοκ και ενεργοποιούν άμυνες,
χωρίς να αλλάζει το DNA τους. Η «βιολογική μνήμη» των δέντρων, μέσω επιγενετικών
μηχανισμών, τους επιτρέπει να θυμούνται παλαιότερες ξηρασίες και να προσαρμόζουν τη
λειτουργία τους χωρίς να μεταβάλουν τη γενετική τους αλληλουχία. Η γενετική και
επιγενετική παρακολούθηση, η δημιουργία τραπεζών γενετικών πόρων, και η αναπαραγωγή
ανθεκτικών γενοτύπων είναι εργαλεία-κλειδιά για το μέλλον των δασών μας.

Η πρόληψη είναι πλέον επιτακτική. Χρειαζόμαστε καλύτερη διαχείριση, απομάκρυνση των
προσβεβλημένων δέντρων, ενίσχυση της φυσικής αναγέννησης και –πάνω απ’ όλα–
μακρόπνοο σχεδιασμό. Η φύση έχει τους δικούς της μηχανισμούς προσαρμογής. Το ερώτημα
είναι αν εμείς, ως κοινωνία, μπορούμε να ακολουθήσουμε το ρυθμό της και να σώσουμε τα
δάση πριν σωπάσουν για πάντα.