Τελευταια Νεα

6/trending/recent
Type Here to Get Search Results !

Αρχοντικά

Σιάτιστα η μεγαλοπρεπής αρχόντισσα του Βορρά


Στα ανατολικά της Δυτικής Μακεδονίας, στο νομό Κοζάνης και σε απόσταση 28 χλμ. από την πόλη της Κοζάνης, βρίσκεται σκαρφαλωμένη η Σιάτιστα. Πόλη κτισμένη αμφιθεατρικά, σε υψόμετρο 950 μέτρων στο βουνό Βέλια, το οποίο αποτελεί συνέχεια της οροσειράς του Σινιάτσικου ή Άσκιου Όρους. Θα τη συναντήσεις σε 4 χιλιόμετρα από τον κόμβο της Εγνατίας Οδού και μπορείς να τη γνωρίσεις καθώς κατευθύνεσαι προς Γρεβενά, Ιωάννινα και Καστοριά.
Μια σύντομη περιήγηση στη Σιάτιστα δεν είναι αρκετή για να γνωρίσεις την ομορφιά της πόλης, την ιστορία και τους ανθρώπους της. Όσο την εξερευνάς και  περπατάς στους δρόμους και στα στενά της, όσο μιλάς με τους ανθρώπους της και όσο αντικρίζεις ή ανακαλύπτεις τα αρχοντικά της, δείγματα πολιτιστικής και οικονομικοκοινωνικής ευμάρειας και ακμής μιας περασμένης εποχής, τόσο θέλεις να τη γνωρίσεις καλύτερα…..

Ιστορικά στοιχεία
Η Σιάτιστα κτίστηκε πιθανότατα στις αρχές του 15ου αιώνα από κατοίκους των γύρω περιοχών οι οποίοι αναζητούσαν ένα ασφαλές καταφύγιο από τις Οθωμανικές επιδρομές. Αργότερα στο τόπο έφτασαν κάτοικοι από τη Μοσχόπολη, τη Θεσσαλία, το Σούλι, το Μωριά και άλλες περιοχές. Για την ονομασία της Σιάτιστας υπάρχουν αρκετές εκδοχές ωστόσο θα αναφέρουμε τη μια που ετυμολογεί το όνομα Σιάτιστα από το σλάβικο setsiam = χωρίζω και την κατάληξη –ιστα = τόπος χωρισμένος. Η εκδοχή αυτή ίσως αποδίδει/περιγράφει το χωρισμό, τη διαίρεση της Σιάτιστας σε δυο συνοικίες, τη Γεράνεια (κάτω συνοικία) και τη Χώρα (πάνω συνοικία), οι οποίες έχουν ενωθεί  λόγω της οικιστικής ανάπτυξης.
Η οικονομική ακμή της Σιάτιστας παρατηρείται κατά τον 17ο, 18ο και 19ο αιώνα. Τα αίτια αυτής της οικονομικής ευμάρειας οφείλονται κατά κύριο λόγο: στους μετανάστες οι οποίοι έστελναν χρήματα στις οικογένειές τους σε τακτά χρονικά διαστήματα, στην αμπελοκαλλιέργεια και παραγωγή κρασιού που μαζί με το ρακί αποτελούσαν περιζήτητα προϊόντα στις αγορές, στην ανάπτυξη της υφαντουργίας, της υποδηματοποιίας και της γουνοποιίας.
Κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, τη μεγάλη οικονομική ακμή της πόλης η οποία αναπτύσσει ένα ευρύτατο εμπορικό δίκτυο συναλλαγών με τη Ρωσία, τη Βουδαπέστη, τη Βιέννη και τη Βενετία, συνοδεύει η πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη, δείγματα της οποίας αποτελούν και τα Σιατιστινά αρχοντικά, περίπου 30 αναφέρεται ότι σώζονται σήμερα, άλλα διατηρημένα/ανακαινισμένα και άλλα σε διάφορα στάδια εγκατάλειψης. Ωστόσο ακόμη κι έτσι προκαλούν το θαυμασμό με την επιβλητική τους παρουσία και μαρτυρούν την πολιτιστική άνθηση του τόπου, την εξαιρετική αισθητική και τις ιδιαίτερες ικανότητες των μαστόρων της εποχής.
 Φιλίππου Αν. Ζυγούρη, Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και λαογραφικά αυτής. Επιμέλεια Θεοδώρας Ζωγράφου – Βώρου, εκδόσεις Σιάτιστα 2010.
Αρχοντικά στο διάβα των αιώνων
Δεν θα τη βρεις εύκολα στον χάρτη κι ίσως σπάνια ακούσεις γι’ αυτήν. Κι όμως, αρκεί να πας, να τρυπώσεις στα γραφικά της σοκάκια, στα περίτεχνα αρχοντικά, στις εκκλησιές και τα παραδοσιακά κελάρια της, για να μην τη λησμονήσεις ποτέ. Με τη χαρακτηριστική ευγένεια μιας παλιάς αρχόντισσας, η Σιάτιστα θ’ απλώσει το χέρι και θα σε πάρει μακριά... Τ’ όνομά της υποδηλώνει θησαυρούπολη. Από τη γερμανική λέξη schatz που σημαίνει θησαυρός. Πόλη που δημιουργήθηκε από εμπόρους, στον εμπορικό δρόμο που οδηγεί από τα Βαλκάνια στην Ιταλία, για να συνεχίσει προς το Βελιγράδι, τη Βουδαπέστη, τη Βιέννη... Γούνες, δέρματα, υφαντά, κρόκος, βαμβάκι και κρασιά, φορτώνονται στα καραβάνια πηγαίνοντας προς τις μεγάλες αγορές της Ευρώπης και της Ανατολής. Από κει, θα γυρίσουν με μετάξι, κρύσταλλα, πορσελάνες, χρυσούς καθρέφτες, πολύτιμους λίθους και κοσμήματα.

Πετρόχτιστα, διώροφα, με ξύλινα αετώματα και σαχνισιά, αν δεν τα δεις από κοντά, δεν μπορείς να φανταστείς την πολυτέλεια που κρύβουν οι βαριές, φρουριακές τους αυλόπορτες. Με πανομοιότυπη αρχιτεκτονική διαρρύθμιση, τα τρία εσωτερικά τους πατώματα -ισόγειο, μετζοπάτωμα και ανώι- περιλαμβάνουν μέχρι και έξι χώρους που εξυπηρετούν τις ανάγκες του νοικοκυριού, ανάλογα με την εποχή και την περίσταση. Στο ισόγειο, το μαγαζί μ’ αραδιασμένα τα εμπορεύματα, η αποθήκη με τα σκεύη, το κατώι με τα κρασιά και η πολύχρωμη “μεσιά”, ο χώρος δηλαδή της υποδοχής. Μια εσωτερική ξύλινη σκάλα, οδηγεί στο μετζοπάτωμα, με τον ντηλιακό – το κυρίως σαλόνι και χώρο υποδοχής για τις γιορτές, το χειμωνιάτικο δωμάτιο και την κουζίνα. Στον δεύτερο όροφο το ανώι - η μεγάλη σάλα και οι “καλοί οντάδες” δηλαδή τα καλοκαιρινά δωμάτια υποδοχής. Ο μπας οντάς κι ο καφέ οντάς (για τις γυναίκες), ο χειμωνιάτικος οντάς και το σαχνισί.
Κάτω στη Γεράνεια, πρώτο τ’ αρχοντόσπιτο της Πούλκως μάς ξεναγεί στον εξωτερικό ζωγραφικό του διάκοσμο, το περίτεχνο παραδοσιακό του τζάκι και τις ζωγραφικές απεικονίσεις με τα καράβια από τον Βόσπορο και την Κωνσταντινούπολη. Στην αυλή της Πούλκως, το κτίριο που στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκε ως οικία βοηθητικού προσωπικού, έχει αναμορφωθεί και λειτουργεί ως Λαογραφικό Μουσείο. Η αγορά κι η αναστήλωση της οικίας ολοκλήρωσαν το όνειρο που πήρε, τελικά, τη μορφή και την αποδοχή που του αξίζει. Στο κατώι θα δούμε τα βαρέλια με τα κρασιά, τα τσουκάλια, τα μπακίρια, τα εργαλεία αλλά και τον παραδοσιακό αργαλειό, δίπλα στ’ αραδιασμένα υφαντά κιλίμια. Στον επάνω, όλες οι σάλες του σπιτιού ντυμένες με τ’ αυθεντικά σιατιστινά αντικείμενα και τις πλουμιστές φορεσιές προηγούμενων αιώνων.
Περισσότερα από πενήντα αρχοντικά διαθέτει η Σιάτιστα, στις αρχές του 18ου αιώνα. Οι επιδρομές των Τουρκαλβανών, που επί μισό αιώνα προσπάθησαν να καρπωθούν τον πλούτο και τη δόξα της πόλης, πέφτουν στο κενό, αφού τα αρχοντικά, σωστά φρούρια, αντέχουν στις λεηλασίες… Κι ο χρόνος κυλά. Με μακρινά ταξίδια, γλέντια, τραγούδια και το περίφημο λιαστό να ρέει άφθονο ευφραίνοντας ψυχή, σώμα και καρδιά… Πολλά από τ’ αρχοντικά της εποχής σώζονται έως σήμερα, διαφυλάσσοντας την πλούσια κληρονομιά της πόλης. Θα τα βρεις κρυμμένα στα στενά, οχυρωμένα πίσω από τους ψηλούς τους τοίχους. Αρκετά απ’ αυτά παραμένουν ιδιόκτητα και κατοικούνται μέχρι σήμερα, αναπαλαιωμένα -εξωτερικά τουλάχιστον- σύμφωνα με τα πρότυπα της αρχικής τους μορφής. Αρκετά, επίσης, παραμένουν ανεκμετάλλευτα, με φανερά τα σημάδια της εγκατάλειψης. Επτά συνολικά έχουν κηρυχθεί διατηρητέα, τελώντας υπό αναστήλωση και ανάδειξη του εσωτερικού τους πλούτου.
Ηπειρώτες μάστοροι και Μακεδόνες τεχνίτες, έρχονται με τις συντεχνίες τους να χτίσουν τ’ αρχοντικά των εμπόρων, πάνω στα πρότυπα του ρυθμού της εποχής. Πελεκίζουν την πέτρα κι ορθώνουν τα μεγαλοπρεπή κτίρια με τις ζωγραφιστές προεξοχές, τις ξυλοδεσιές και τις πολεμίστρες. Λαϊκοί ζωγράφοι δίνουν σχήμα, χρώμα και μορφή στον εσωτερικό τους κόσμο. Ζωγραφίζουν τους τοίχους, τις μεσάντρες, τα ταβάνια, φτιάχνουν έναν κόσμο χρωματιστό, παραμυθένιο. Φανταστικά τοπία και μακρινές πόλεις. Βενετία, Μαδρίτη, Βόσπορος, Αδριανούπολη. Κασέλες και πολύχρωμα κεντήματα, αριστοτεχνικά τζάκια και βιτρό φεγγίτες, ολοκληρώνουν τον πλούσιο εσωτερικό τους διάκοσμο.Οι ίδιοι τεχνίτες θα χτίσουν και τις περίτεχνες εκκλησιές με τους δεσποτικούς θρόνους, τα προσκυνητάρια και τα ξυλόγλυπτα τέμπλα.

Ένα συναρπαστικό ταξίδι στον χωροχρόνο φυλά στο εσωτερικό του τ’ αρχοντικό του Δόλγκηρα. Πρότυπο ανάδειξης, που αφορά όχι μόνο στο κτίριο αλλά και στην καθημερινότητα της εποχής, αποτελεί ίσως από μόνο του έναν λόγο να επισκεφθείς τη Σιάτιστα. Τα σκεύη του νοικοκυριού, οι χειμωνιάτικοι οντάδες με τα πολύχρωμα στολισμένα τζάκια και τα στρωσίδια, τα ζωντανά χρώματα -το μπλέ, το κίτρινο, το πράσινο, το πορφυρό- οι κάμαρες με τ’ ασπροκεντήματα, οι γυναικείες φορεσιές κι οι τοιχογραφίες “γράφουν” στο μάτι αλλά και τον φακό τον απόηχο μιας μοναδικής ατμόσφαιρας που μένει αλησμόνητη. Δύο ακόμη αρχοντικά, του Μανούση και του Νερτζόπουλου με τα εξαιρετικά διατηρημένα βιτρό, ανοίγουν σύντομα τις πόρτες τους και μας υποδέχονται.
 Δύο δρόμοι οδηγούν στη Σιάτιστα. Ο ένας είναι η Εγνατία Οδός, στο τμήμα Κοζάνης-Ιωαννίνων και ο άλλος η Εθνική, μέσω Λάρισας (επαρχιακή οδός Σιάτιστας-Νεάπολης).  Χιονισμένες, οι γυμνές κορυφές της Βελιάς γράφουν υπέροχα, ενώ είκοσι μόλις λεπτά αρκούν για μια εκδρομή στο Χιονοδρομικό της Βασιλίτσας, αλλά και τη μαγευτική Λίμνη της Καστοριάς. Το “Άναμα των κλαδαριών” την προπαραμονή των Χριστουγέννων και τα διήμερα Μπουμπουσάρια στις 5 του Γενάρη, μας προσκαλούν σε γλέντια με “Χάλκινα” και καρναβάλια στη μέση του χειμώνα.  Η κρεμαστή γέφυρα της Λίμνη Πολυφήτου και οι γειτονικοί καταρράκτες του Βελβεντού στα ανατολικά της Κοζάνης, αποτελούν μια απόδραση που δεν πρέπει να χάσεις.  Στα ξύλινα κιόσκια στις πλατείες των δύο συνοικιών, τα κορίτσια του δήμου θα σας δώσουν πληροφορίες και θα σας ξεναγήσουν στα αρχοντικά και τους ναούς της πόλης.  Με παράδοση εκατοντάδων χρόνων στην επεξεργασία και το εμπόριο γούνας, στη Σιάτιστα, θα βρείτε μεγάλη ποικιλία από γουναρικά και δερμάτινα είδη, σε ιδιαίτερα δελεαστικές τιμές.

Γεράνεια και η Χώρα. Δύο συνοικίες, στα άκρα του οικισμού χωρίζουν την πόλη στα δύο. Πρώτη και παλιότερη η Γεράνεια με την πετρόχτιστη πλατεία της, τον γιγάντιο πλάτανο και τα καφενεία. Στην “πάνω” γειτονιά, η Χώρα φιλοξενεί στ’ ανηφορικά στενά της τα περισσότερα από τ’ αρχοντικά της πόλης, αλλά και το Δημαρχείο, το Γυμνάσιο, το Εκκλησιαστικό Μουσείο και τη Μανούσειο Βιβλιοθήκη, με χειρόγραφα και σπάνιες εκδόσεις από τον 16ο αιώνα. Στην ίδια περιοχή το Βοτανικό- Παλαιοντολογικό Μουσείο φιλοξενεί, μεταξύ άλλων, συλλογή από 500 σπάνιες πεταλούδες αλλά και τον απολιθωμένο χαυλιόδοντα που βρέθηκε το 1902 στην περιοχή. Ο ναός του Αγίου Δημητρίου, ένας από τους μεγαλύτερους της Δυτικής Μακεδονίας, χτισμένος το 1911 από πελεκητή πέτρα, ορθώνει το επιβλητικό ανάστημά του σ’ ολόκληρη την πόλη.
lifestyle.gr
travellers.gr
Σιάτιστα, Αρχοντικό Μαλιόγκα
Το αρχοντικό Μαλιόγκα βρίσκεται δίπλα στο αρχοντικό Νερατζόπουλου - Σαχίνη, στον πυρήνα της συνοικίας της Χώρας της Σιάτιστας. Χτίστηκε το 1759, Σε μια εποχή που ακμάζει η πόλη της Σιάτιστας ως κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου.
Πρόκειται για διώροφο κτίριο με ισόγειο, όροφο και ημιυπαίθριο χώρο - κατώι. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος στις εξωτερικές και εσωτερικές επιφάνειες χρονολογείται το 1844 και αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα ζωγραφικής παραγωγής της πόλης της Σιάτιστας αλλά και γενικότερα της Δυτικής Μακεδονίας.
Ολοκληρώθηκαν οι εργασίες αποκατάστασης του κτιρίου και οι εργασίες συντήρησης των τοιχογραφίών.Ταυτόχρονα, εκδόθηκε λεύκωμα όπου περιγράφονται οι παραπάνω διαδικασίες.
 
Συντάκτης
Τσιάπαλη Μαρία , αρχαιολόγος
Αρχοντικό Δόλγκηρα – Σιάτιστα
Πολύτιμη κληρονομιά
Ενα από τα πιο ωραιότερα σπίτια της Σιάτιστας, το Αρχοντικό Δόλγκηρα διασώθηκε χάρη στις προσπάθειες του συλλόγου «Μαρκίδες Πούλιου» και  αποκαταστάθηκε υποδειγματικά όπως ήταν στην αρχική του μορφή.

Πόλη γνωστή για το εμπόριο της γούνας και το κρασί της, η Σιάτιστα ήκμασε τον 18ο και τον 19ο αιώνα. Τότε χτίστηκαν από συντεχνίες Ηπειρωτών και Μακεδόνων μαστόρων τα περισσότερα από τα αρχοντόσπιτά της,  μερικά από τα οποία  ζουν ακόμα και μαρτυρούν το μεγαλείο της Βορειοελλαδίτικης πόλης.  Το Αρχοντικό Δόλγκηρα, το πιο καλοδιατηρημένο από τα τριάντα εναπομείναντα σπίτια της Σιάτιστας χτίστηκε στις αρχές του 1700 από τον Τσόλγκηρα, έναν βλάχο της περιοχής και αρχικά ήταν μια μεσαία πετρόχτιστη κατοικία. Εκατό χρόνια αργότερα, το σπίτι το κληρονόμησε ο Δημήτριος Δόλγκηρας, πλούσιος έμπορος που για  τις δουλειές του ταξίδευε συνεχώς από τη Βιέννη στην Αδριανούπολη και από την Κωνσταντινούπολη στη Σμύρνη.

Το 1840, ο Δόλγκηρας έφερε λαϊκούς ζωγράφους που φιλοτέχνησαν το εσωτερικό του με ωραιότατα χρώματα και μοτίβα.  Το στόλισε επίσης με έπιπλα από τη Βιέννη, τη Βουδαπέστη και το Βουκουρέστι και καταπληκτικούς πολυελαίους που όμως δεν σώθηκαν. Το Αρχοντικό ανήκει σήμερα στους κληρονόμους Δόλγκηρα, που σκορπισμένοι σε διάφορα μέρη του κόσμου, παραχώρησαν τη χρήση του για 23 χρόνια στον Μορφωτικό Πολιτιστικό Σύλλογο της Σιάτιστας «Μαρκίδες Πούλιου». Χάρη στις προσπάθειες των μελών του συλλόγου με υπεύθυνη την εκπαιδευτικό Βασιλική Σιάσιου, χρήματα από το πρόγραμμα Leader II, αλλά και δωρεές των απανταχού Σιατιστινών, που έστειλαν επίσης πολύτιμες αντίκες και οικογενειακά κειμήλια, το Αρχοντικό Δόλγκηρα λειτουργεί πλέον ως λαογραφικό μουσείο και ζωντανό δείγμα της ιστορίας της πόλης.

Υπεύθυνος για τη μελέτη και την επίβλεψη της αποκατάστησης των λεπτών εργασιών συντήρησης ήταν  ο Κοζανίτης αρχιτέκτονας Γεώργιος Σαμαρνιώτης, ειδικευμένος στα Μεταβυζαντινά μνημεία. Μαζί του δούλεψαν παλιοί Σιατιστινοί τεχνήτες , οι οποίοι κατά τη διάρκεια των εργασιών εκπαιδεύσανε και νεώτερους στα παραδοσιακά επαγγέλματα.
Αυστηρό εξωτερικά με δωρικά ντουβάρια από πέτρα και ξύλινο ζωνάρι, το σπίτι είναι  ανάλαφρο και περίτεχνο στο εσωτερικό του με τοιχογραφίες, πλούσια χρώματα και στολίδια στα παράθυρα και στα ταβάνια.

Περιβάλλεται από φρουριακό τοίχο που κρύβει την αυλή με το μαγειριό και το πηγάδι . Το μαγειριό βρέθηκε θαμένο κάτω από τόνους χώματος, χτίστηκε ξανά όπως και ο φούρνος με πελεκητή πέτρα. Στο μαγειριό γινόντουσαν τα μαγειρέματα και οι μπουγάδες, στον ίδιο χώρο υπάρχει και μια κεραμική  τουαλέτα αλά Τούρκα.

Στο ισόγειο αριστερά από τη μεσιά ή την εμπατή είναι το κατώι και δεξιά τα μαγαζιά του Δόλγκηρα, όπου έβαζε τα εμπορεύματά του, χρώματα, μαλλιά, τυριά, δέρματα και γουναρικά που έρχονταν από τη Ρωσία για να τα επεξεργαστούν οι περίφημοι Σιατιστινοί γουναράδες. Εδώ βρίσκεται και ο χειμωνιάτικος οντάς (νουντάς).

Η κρεβάτα -του παππού- δίπλα στο τζάκι είναι στρωμένη με μια κόκκινη υφαντή κουβέρτα 300 ετών, υπάρχουν επίσης ξυλόγλυπτες καρέκλες από Σιατιστινούς τεχνήτες, ένας σοφράς στρωμένος με βιενέζικα πιάτα από καλάι.
Η σκάλα οδηγεί στον όροφο με τη σάλα, τον καφέ οντά όπου έπιναν οι κυρίες τον καφέ τους και τον μπας οντά, το επίσημο σαλόνι των ανδρών. Τα μιντέρια γύρω γύρω στους τοίχους ντύνονται το καλοκαίρι με μπλε ή κόκκινο δαμάσκο και το χειμώνα με κόκκινες φλοκάτες και μεταξωτά (ατλαζωτά) μαξιλάρια.  Στα παράθυρα πίσω από τα μιντέρια υπάρχουν περίτεχνα αψιδωτά σπασίματα και στις δύο κόγχες είναι τοποθετημένες καναβέτες (ξύλινα κουτιά) όπου τοποθετούσαν λουλούδια, κρασί, ρόδια και μήλα για να υποδεχτούν ή να ξεπροβοδίσουν τους άνδρες που έφευγαν ταξίδι. Το κελάρι με τις προμήθειες βρίσκεται επίσης στόν όροφο, όπως και η νυφική παστάδα.

Το νεοκλασικό  κρεβάτι, που βρέθηκε μέσα στο σπίτι, είναι στολισμένο με δύο χειροποίητες κουβέρτες 100 και 140 χρόνων. Μια σαρμάντζα –κρεβατάκι μωρού- με βαφτιστικά ρουχαλάκια του 1860, καλοδιατηρημένα νυφιάτικα και γαμπριάτικα εσώρουχα στολίζουν την κρεβατοκάμαρα.

Ενα μπρούζινο λαβομάνο είναι τοποθετημένο στο παράθυρο, ενώ στον τοίχο είναι κρεμασμένη από την μια πλευρά του κρεβατιού μια κεντημένη καλημέρα και από την άλλη μια σπάνια εφημεριδοθήκη.  Οι Σιατιστινοί αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου, εκδότες και τυπογράφοι και στενοί συνεργάτες του Ρήγα Φεραίου εξέδιδαν στη Βιέννη την ελληνική εφημερίδα «Εφημερίς» – κυκλοφόρησε για πρώτη φορά την Τρίτη, 31 Δεκεμβρίου του 1790- και έστελναν πάντα το πρώτο φύλλο στην πατρίδα τους.
Αρχοντικό Δόλγκηρα, Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος «Μαρκίδες Πούλιου», τηλ: 24650-21386, υπεύθυνη για τις ξεναγήσεις: Βασιλική Σιάσιου (6946-834005), Είσοδος: 3 ευρώ
Οι φωτογραφίες είναι της Ιωάννας Νικολαρεϊζη και της βοηθού της Ολγας Νικολαϊδου.
 
Δημοσιεύτηκε στο τεύχος 449 του Ταχυδρόμου, στο Super Deco του φθινοπώρου 2008, στις 04.10.08
kikitriantafylli.wordpress.com

  Πολυύμνητα είναι τα αρχοντικά της Σιάτιστας

 "Πολυύμνητα είναι τα αρχοντικά της Σιάτιστας στη Δυτική Μακεδονία. Στέκουν σαν ορθή και αιώνια μαρτυρία ψυχής και παλμού ενός κόσμου που έμεινε στην ιστορία, αλλά το πνεύμα του και η δημιουργική του πνοή είναι ακόμη ζωντανά και εμπνέουν".

(Εφημερίδα "Μακεδονία" 27-7-1978).

Η Σιάτιστα συγκροτείται από δύο πολεοδομικούς οικισμούς με σημαντικά μνημεία εκκλησιαστικά, κοινοτικά και κοσμικά. Ίσως είναι η μοναδική πόλη που διέσωσε αυτούσια τη μορφή της παλιάς αρχοντιάς. Ο μεγάλος αριθμός αρχοντικών κατοικιών καταλαμβάνει τους πυρήνες των οικισμών, που προσδιορίζουν τις διαστάσεις της οικονομικής, πολιτιστικής και κοινωνικής ζωής της πόλης στο 18ο και 19ο αιώνα. Καθώς αυτά υψώνουν ακόμα το ανάστημα τους στο πείσμα του χρόνου και της αδιαφορίας, η Σιάτιστα γίνεται θρύλος και αποκτά διάσταση στο χώρο και το χρόνο.

Πολυσήμαντη στο χρόνο, είναι η πόλη των σημερινών και όσων υπήρξαν, η πόλη της καρδιάς και της μνήμης, η πόλη που ακολουθεί τον Σιατιστινό όπου γης. Η πόλη που δίνει ως πρώτη αίσθηση τον εγκλωβισμό και την απομόνωση στον ανυποψίαστο επισκέπτη. Την απομόνωση του απόκοσμου αναίρεσε η αγάπη των Σιατιστινών μεταμορφώνοντας αυτόν το βράχο σε κυψέλη και κιβωτό διάσωσης προαιώνιων αρετών.

Ο τρόπος ζωής το 18ο αιώνα ενσαρκώνεται σ’ όλα τα αρχοντικά με τους φρουριακούς πέτρινους αυλόγυρους και τις απόρθητες δρύινες πόρτες. Με το άνοιγμα της αυλόπορτας απλώνεται η πλακόστρωτη αυλή, με το πηγάδι, το φούρνο και το μαγειριό, επιβλητικό προβάλει το κυρίως οικοδόμημα σε δύο ή τρεις ορόφους προσανατολισμένο κυρίως με άξονα τον μεσημβρινό η σοφή σύνθεση της λιθοδομής αρμοδένεται με τα δρύινα διαζώματα.

Η μονοτονία του ύψους σπάζει με τα ασβεστωμένα σαχνισιά, που προεξέχουν στηριζόμενα σε καμπυλωτά φουρούζια. Η στέγη επιβλητική προεξέχει προστατευτικά χωρίς υδρορροές και πάνω οι περίτεχνες καπνοδόχοι. Τα σιδερόφρακτα παράθυρα του πρώτου ορόφου, η χαμηλή ξύλινη είσοδος και πολεμίστρες απαραίτητοι όροι ασφαλείας αμυντικού χαρακτήρα.

Όταν ανοίξει η αμπάρα της εισόδου οδηγεί στην πλακόστρωτη "μεσιά". Απέναντι το κατώγι με τα κρασοβάρελα, δίπλα το μαγαζί και σκάλες δεξιά και αριστερά οδηγούν στους άλλους ορόφους.

Ο πρώτος όροφος ήταν ο χώρος παραμονής τους χειμερινούς μήνες και αποτελείται από τη σάλα "ντηλιακό" με ξυλόγλυπτη οροφή δεξιά και αριστερά τα δωμάτια. Ο δεύτερος όροφος μαζί με τη σάλα των δεξιώσεων, των γλεντιών και τα καλά τα δωμάτια. Εντυπωσιακές είναι οι οροφές της σάλας με πολυγωνικό ομφαλό και των δωματίων με τα αραβουργήματα. Ιδιόμορφα είναι τα τζάκια με γύψινη διακόσμηση και υαλογραφίες. Αξιοπρόσεκτοι οι φεγγίτες (βιτρώ), πάνω από τα παράθυρα του 2ου ορόφου με τα νταπλαδωτά κανάτια. Συμβολικές οι παραστάσεις ζωγραφικής στους τοίχους και στα ντουλάπια (μεσάντρες).

Τα περίφημα αρχοντικά της Σιάτιστας είναι έργα μιας μεγάλης αρχιτεκτονικής που αποτελεί συνέχεια της βυζαντινής. Χτίστηκαν από μαστόρους της περιοχής χάρη στις δυνατότητες των εμπόρων μεταπρατών, που δραστηριοποιήθηκαν επί το πλείστον στις παραδουνάβιες χώρες της Ευρώπης.

Κάθε εποχή αφήνει τη δική της σφραγίδα, επιβάλλει τους δικούς της αρχιτεκτονικούς ρυθμούς. Οι κατοικίες που χτίζονται, πρέπει να προσιδιάζουν με τον παραδοσιακό και ιστορικό χαρακτήρα της πόλης. Ευτυχώς έστω και ελάχιστοι με ξέχωρο μεράκι και ευαισθησία έδωσαν στις κατοικίες τους τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και τον όγκο των αρχοντικών με αρμονικό πάντρεμα σύγχρονων και παραδοσιακών υλικών.

Το αρχοντικό του Νεραντζόπουλου ή Χατζηγιαννίδη βρίσκεται στην πλατεία της συνοικίας Χώρας. Ανήκε στον Χατζηγιαννίδη, που έκανε περιουσία ως έμπορος στη Βουδαπέστη. Στο αρχοντικό, ωστόσο, έδωσε το όνομά του ο μεταγενέστερος ιδιοκτήτης του, Νεραντζόπουλος.

Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή κατασκευάστηκε στα 1754 και διακοσμήθηκε τα επόμενα χρόνια. Σώζει μοναδικά βιτρό στα σαχνισιά του 2ου ορόφου, ξεχωριστές ζωγραφικές παραστάσεις και γλυπτική σε ξύλο.

Το 1969, το αρχοντικό Νεραντζόπουλου αγοράστηκε από το ελληνικό κράτος. Τα αρχοντικά φτιάχτηκαν την εποχή της μεγάλης ακμής της Σιάτιστας, απόδειξη του πλούτου των κατοίκων της πόλης κατά το 18ο και 19ο αι. Είναι τριώροφα, με επιβλητική όψη, πέτρινη δομή και πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο. Είναι ορθογώνια σε σχήμα «Π» ή «Γ» και η πρόσοψή τους είναι μεσημβρινή.

Εκείνο που διακρίνει το εσωτερικό τους είναι οι άνετοι και πλούσια διακοσμημένοι χώροι, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από αυτοτέλεια, χωρίς όμως να διαρρηγνύεται η εσωτερική επικοινωνία, με την ύπαρξη ενός πυρήνα γύρω από τον οποίο γίνεται η διάταξη των χώρων.

Στο αρχοντικό Νεραντζόπουλου εντυπωσιάζει η ξυλόγλυπτη διακόσμηση, οι γύψινοι φεγγίτες και τα βιτρό παράθυρα. Στους φεγγίτες, εκτός από τα όμορφα γύψινα πλαίσια, ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα εγχάρακτα σχέδια, οι επιγραφές και τα στιχουργήματα.

Φιλοτεχνημένα πάνω σε καπνισμένο γυαλί (in sgraffito), τα τελευταία είναι γραμμένα σε αρχαΐζουσα γλώσσα και εξυμνούν το κάλλος και τη μεγαλοπρέπεια του σπιτιού. Σήμερα το αρχοντικό ανήκει στο Υπουργείο Πολιτισμού και λειτουργεί ως επισκέψιμος μουσειακός χώρος.

Επισκέψιμα αρχοντικά είναι: Νεραντζόπουλου, Μανούση, Πούλκως, Δόλγκηρα, Δίντσιου. Η διάσωση αρχοντικών με λειτουργικό χαρακτήρα και όχι μόνο μουσειακό, δεν είναι απλά η διάσωση του παρελθόντος, είναι για τον τόπο η σωτηρία του παρόντος, η σωτηρία του μέλλοντος.

«Τα αρχοντικά της Σιάτιστας, αχάλαστα από το χρόνο, με την αγέραστη παρουσία τους επιμένουν, αιώνες τώρα, να μαρτυρούν στους νεότερους το παλιό μεγαλείο και την αρχοντιά του τόπου. Ο επισκέπτης – προσκυνητής μένει έκθαμβος στ’ αντίκρισμα των μουσειακών τούτων κτισμάτων, που η εξωτερική αρχιτεκτονική τους κι ο πλούτος του χειροποίητου εσωτερικού διάκοσμου είναι ανεπανάληπτος…..

Χρειάζονται άμεσες ενέργειες. Η καθυστέρηση θα σημάνει καταστροφή. Καταστροφή κι ασέβεια».

Έτσι περιέγραφε την κατάσταση το 1972 ο δημοσιογράφος Β. Παπαβασιλείου, που είχε επισκεφτεί τα Αρχοντικά μας. (Εφημερίδα «Ελληνικός Βορράς», 1-7-1972).

Πηγή: Τριαντάφυλλος Ν. Φίλιος

 

https://news.google.com/publications/CAAqBwgKMKTBmwsw6MuzAw?hl=el&gl=GR&ceid=GR%3Ael