Κείμενο ολίγον ετεροχρονισμένο αλλά διαχρονικής αξίας…(*)
Του Παναγιώτη Μήλα
«Ο αϊτός του Μίμη πετά.
Πετά ψηλά στον ουρανό.
Φαίνεται σαν πουλί.
Ο Μίμης τον καμαρώνει
και κρατεί το σχοινί γερά».
Αυτό το κειμενάκι διάβασα σε μια σελίδα όταν πήρα στα χέρια μου «Τα καλά παιδιά»,
το πιο διάσημο αναγνωστικό του δημοτικού σχολείου. Η εικόνα και το
κείμενο με έφεραν νοερά στην Καθαρά Δευτέρα που ήταν και για μας τα
παιδιά από τις λίγες μέρες που ξεχώριζαν μέσα στο χρόνο.
Αν προσέξετε την εικόνα, θα δείτε πόσα μηνύματα μας δίνει ο δάσκαλος και ο ζωγράφος. Το πέταγμα του αϊτού γίνεται από την ταράτσα του σπιτιού που παρέχει ασφάλεια. Από τη διπλανή ταράτσα οι ανταγωνιστές γείτονες του Μίμη, ενώ πίσω του, η πασίγνωστη Λόλα που, αφού είδε και έφαγε το μήλο, τώρα στηρίζεται στον ώμο του.
Στο σημείο αυτό να θυμίσω ότι συγγραφέας του βιβλίου ήταν ο δάσκαλος Επαμεινώνδας Γεραντώνης ο οποίος το έγραψε το 1949, σε γλώσσα δημοτική, αλλά και με ορισμένα στοιχεία της καθαρεύουσας.
Την εικονογράφηση έκανε ο χαράκτης Κώστας Γραμματόπουλος, που γεννήθηκε στηνΑθήνα το 1916 και καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών κατά τα έτη 1934-1940, έχοντας καθηγητή ζωγραφικής τον Ουμβέρτο Αργυρό και χαρακτικής τον Γιάννη Κεφαλληνό…
Αν προσέξετε την εικόνα, θα δείτε πόσα μηνύματα μας δίνει ο δάσκαλος και ο ζωγράφος. Το πέταγμα του αϊτού γίνεται από την ταράτσα του σπιτιού που παρέχει ασφάλεια. Από τη διπλανή ταράτσα οι ανταγωνιστές γείτονες του Μίμη, ενώ πίσω του, η πασίγνωστη Λόλα που, αφού είδε και έφαγε το μήλο, τώρα στηρίζεται στον ώμο του.
Στο σημείο αυτό να θυμίσω ότι συγγραφέας του βιβλίου ήταν ο δάσκαλος Επαμεινώνδας Γεραντώνης ο οποίος το έγραψε το 1949, σε γλώσσα δημοτική, αλλά και με ορισμένα στοιχεία της καθαρεύουσας.
Την εικονογράφηση έκανε ο χαράκτης Κώστας Γραμματόπουλος, που γεννήθηκε στηνΑθήνα το 1916 και καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών κατά τα έτη 1934-1940, έχοντας καθηγητή ζωγραφικής τον Ουμβέρτο Αργυρό και χαρακτικής τον Γιάννη Κεφαλληνό…
Όταν ξέσπασε ο πόλεμος το 1940, ο
Κεφαλληνός έθεσε το Εργαστήριο Χαρακτικής και τους μαθητές του στην
υπηρεσία του Έθνους. Ο Γραμματόπουλος μαζί με τη Βάσω Κατράκη και τον Τάσσο
(Αλεβίζο) τυπώνουν αφίσες με πατριωτικό περιεχόμενο, «εθνικής
σκοπιμότητας», όπως τις αποκαλούσε το υπουργείο Στρατιωτικών που τις
είχε παραγγείλει. Οι «Γυναίκες της Πίνδου» και «Εμπρός της Ελλάδος
παιδιά» είναι από τις πιο γνωστές αφίσες που δημιούργησε.
«Τα Καλά Παιδιά» του Οργανισμού Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, για το οποίο πήρε το πρώτο βραβείο, μεταξύ 44 χωρών, στη Διεθνή Έκθεση Διδακτικού Βιβλίου στο Λέκεν του Βελγίου το 1956, διδάχτηκε από το 1949 μέχρι το 1978, με εξαίρεση την περίοδο της δικτατορίας.
«Τα Καλά Παιδιά» του Οργανισμού Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, για το οποίο πήρε το πρώτο βραβείο, μεταξύ 44 χωρών, στη Διεθνή Έκθεση Διδακτικού Βιβλίου στο Λέκεν του Βελγίου το 1956, διδάχτηκε από το 1949 μέχρι το 1978, με εξαίρεση την περίοδο της δικτατορίας.
Το 1972, στην Μπιενάλε της Φλωρεντίας,
απονεμήθηκε στον Γραμματόπουλο το Χρυσό Μετάλλιο Χαρακτικής για το
«Αιγαίο». Το 1974 φιλοτεχνεί το Εθνόσημο της Ελληνικής Δημοκρατίας, το
οποίο εξακολουθεί να χρησιμοποιείται στις σφραγίδες των δημόσιων
υπηρεσιών. Ένας από τους τελευταίους κορυφαίους Έλληνες καλλιτέχνες της
γενιάς του ’30, ο Κώστας Γραμματόπουλος έφυγε από τη ζωή τον Οκτώβριο
του 2003, σε ηλικία 87 ετών, ύστερα από πολύχρονη ασθένεια.
«Μάνες», καλούμπα και χαρτί γλασέ
Είμαστε λοιπόν στην εποχή που οι
χαρταετοί δεν έρχονταν από την Κίνα. Τότε, όσοι μπορούσαν, τους αγόραζαν
από τα κεντρικά χαρτοπωλεία της Αθήνας. Οι περισσότεροι όμως τους
έφτιαχναν επί μέρες στο σπίτι με τη βοήθεια των μεγαλυτέρων. Στη
γειτονιά μου ο Λαρόζας (δίπλα στην Παναγίτσα Κυνοσάργους) και ο Καλοκαιρινός
(στην οδό Φαλήρου) διέθεταν πολύχρωμο χαρτί γλασέ και αλευρόκολλα.
Επίσης σπάγκο. Λεπτό σε χρώμα πράσινο λαδί και χοντρό σε λευκό χρώμα.
Αυτός ήταν και ο πιο ακριβός και ο πιο ασφαλής. Βρίσκαμε και τις
«μάνες», τις ξύλινες βέργες πάνω στις οποίες κολλούσαμε το χαρτί. Οι
«μάνες» ήταν ή από σκισμένα καλάμια ή από λεπτές λευκές ξύλινες βέργες
που τις βρίσκαμε στα ξυλουργεία της γειτονιάς. Τότε, παρά την κρίση,
αγοράζαμε και εφημερίδες. Δεν τις πετάγαμε ποτέ στα σκουπίδια. Πάντα
βρίσκαμε τον τρόπο να τις αξιοποιήσουμε μετά το διάβασμά τους. Να
κάνουμε ανακύκλωση, δηλαδή. Έτσι την περίοδο πριν από τη Καθαρά Δευτέρα
τις κόβαμε με το ψαλίδι και φτιάχναμε τις ουρές των αϊτών.
Μόνο για στο πλάι βάζαμε πολύχρωμα χάρτινα
«σκουλαρίκια» από το γλασέ χαρτί. Αφού είχαμε όλα τα υλικά, από εκεί και
πέρα όλα τα άλλα ήταν στα χέρια των ειδικών. Να στηρίξουν σωστά τις
τέσσερις «μάνες», να τις δέσουν γερά, να τοποθετήσουν σωστά το χαρτί
επάνω τους και μετά να περιμένουν την πρώτη πτήση. Είχαμε την αγωνία για
τον καιρό. Τότε δεν υπήρχε η σημερινή ενημέρωση και έτσι όλα
στηρίζονταν στην τύχη αλλά και στην πρόβλεψη για την αντιμετώπιση ακόμη
και κακών καιρικών συνθηκών.
Το παιχνίδι με τους χαρταετούς κρατάει μέχρι σήμερα με την ίδια προσμονή και με την ίδια αγωνία για το τελικό αποτέλεσμα.
Μάλιστα, όπως έγραφε ο Οδυσσέας Ελύτης, πρέπει…
Μάλιστα, όπως έγραφε ο Οδυσσέας Ελύτης, πρέπει…
«Να γίνομαι άνεμος για τον χαρταετό
Και χαρταετός για τον άνεμο
Ακόμη κι όταν ουρανός δεν υπάρχει».
Και χαρταετός για τον άνεμο
Ακόμη κι όταν ουρανός δεν υπάρχει».
Δεν είχε άδικο ο Νομπελίστας μας. Δεν
υπάρχει πιο αισιόδοξη φράση από αυτή. Ούτε πιο δυναμική παρότρυνση για
το ξεπέρασμα κάθε εμποδίου.
Αυτή την ήρεμη δύναμη του ελέγχου (;) της φύσης με τον χαρταετό μάς τη δίνει επίσης και το έργο του χαράκτη Τάσσου (Αναστάσιου Αλεβίζου) στο αναγνωστικό της Δ΄ Δημοτικού που κυκλοφόρησε το 1955. Να πούμε ότι δημιουργοί ήταν οι δάσκαλοι Γ. Μέγας, Κ. Ρωμαίος, Σ. Δουφεξής και Θ. Μακρόπουλος.
Αυτή την ήρεμη δύναμη του ελέγχου (;) της φύσης με τον χαρταετό μάς τη δίνει επίσης και το έργο του χαράκτη Τάσσου (Αναστάσιου Αλεβίζου) στο αναγνωστικό της Δ΄ Δημοτικού που κυκλοφόρησε το 1955. Να πούμε ότι δημιουργοί ήταν οι δάσκαλοι Γ. Μέγας, Κ. Ρωμαίος, Σ. Δουφεξής και Θ. Μακρόπουλος.
Ο μπαρμπα-Σπύρος από το Κουκάκι
Επειδή το κείμενο αυτό απλά καταγράφει
κάποιες ελάχιστες μνήμες για τους χαρταετούς, δεν πρέπει να παραλείψω
την αναφορά μου στον μπαρμπα-Σπύρο από το Κουκάκι. Το αγαπημένο Σπύρο Βασιλείου
(1903-1985), τον μεγάλο Έλληνα ζωγράφο του 20ου αιώνα, που καταγράφει
με το μαγικό του πινέλο το σιδερένιο τραπεζάκι του σπιτιού του κατάφορτο
από τα παραδοσιακά εδέσματα της Καθαράς Δευτέρας για να υποδεχθεί τους
αγαπημένους του φίλους και να γιορτάσει μαζί τους την πρώτη μέρα της
Σαρακοστής στο σπίτι του κάτω από την Ακρόπολη. Κάτι που γίνεται ακόμα
και τώρα (έγινε και φέτος) στο σπίτι της οδού Γουέμπστερ με οικοδεσπότες
τα παιδιά του. Λαγάνα, ελιές, χαλβάς και χόρτα, η απολαυστική
γαστρονομία της ημέρας με τους υπέροχους και πολύχρωμους χαρταετούς να
ανταγωνίζονται ποιος θα πετάξει ψηλότερα.
Στο σημερινό θέμα υπάρχουν και πίνακες του Αλέκου Φασιανού, του Νίκου Χατζηκυριάκου – Γκίκα και του Δημήτρη Μυταρά.
Χαρταετοί και στη γελοιογραφία
Όπως οι ζωγράφοι, οι ποιητές και οι
συνθέτες εμπνεύσθηκαν από τους ιπτάμενους ήρωες των παιδικών μας χρόνων,
το ίδιο συνέβη και συμβαίνει, με τους γελοιογράφους που χρησιμοποιούν
τα προτερήματα και τα ελαττώματα των χαρταετών και τα συνδέουν με
πρόσωπα και καταστάσεις. Αυτό έκανα κι εγώ τον Μάρτιο του 1978 στην
εβδομαδιαία εφημερίδα «Εξόρμηση».
Από τον Αύγουστο του 1974 μετά την απόβαση
των Τούρκων στην Κύπρο («Αττίλας 2»), η Ελλάδα ανακοίνωσε την αποχώρησή
της από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Μία εβδομάδα αργότερα (22
Αυγούστου), ζητούσε από την ΕΟΚ την αναθέρμανση της συμφωνίας σύνδεσης
που είχε παγώσει με το πραξικόπημα του 1967.
Οι υπουργοί Εξωτερικών έσπευσαν να τη
δεχτούν κι ενώ η Ευρώπη έδειχνε το φιλικό της πρόσωπο, η Τουρκία
συνέχιζε να προκαλεί: Στην Κύπρο, ο Ντενκτάς ανακήρυσσε το «Ομόσπονδο
Τουρκικό Κράτος» στα βόρεια του νησιού, κάτω από τη σκέπη των δυνάμεων
κατοχής (13 Φεβρουαρίου του 1975), ενώ στο Αιγαίο έβγαινε «για έρευνες»
το πρώην «Χόρα» και τότε ειδικό σκάφος «Σισμίκ» (9 Αυγούστου του 1976).
H επανεκλογή Καραμανλή του έδωσε τη
δυνατότητα να διευρύνει τις προσπάθειες στο εξωτερικό: Η συνεργασία του
με τον πρωθυπουργό της Τουρκίας, Μπουλέν Ετζεβίτ, στο Μοντρέ της
Ελβετίας (10 Μαρτίου του 1978) είχε ως στόχο να βάλει τα θεμέλια για μια
πρόσκαιρη ύφεση στις σχέσεις των δύο χωρών. Όμως τα αποτελέσματα της
συνάντησης -παρά τις επίσημες ανακοινώσεις- δεν ήταν αυτά που ήθελε η
χώρα και τελικά θεωρήθηκαν πλήγμα για την εξωτερική μας πολιτική.
Αυτό προσπαθεί να δώσει η γελοιογραφία την εποχή που η κυβέρνηση καμάρωνε…
Αυτό προσπαθεί να δώσει η γελοιογραφία την εποχή που η κυβέρνηση καμάρωνε…
***
Κλείνουμε με άλλον έναν κάτοικο
Κουκακίου, γείτονα του μπαρμπα-Σπύρου Βασιλείου που στο πεντάγραμμό του
πέταξε τους δικούς του χαρταετούς. Μιλάμε φυσικά για τον Μίκη Θεοδωράκη:
(*) Το κείμενο αυτό δεν δημοσιεύτηκε εγκαίρως στο catisart.gr, λόγω μιας διπλής «κακοκαιρίας»…
