Η επιστήμη εξηγεί πώς το καλοκαίρι μπορεί να μετατραπεί σε ψύχος, και γιατί δεν είναι τόσο σπάνιο όσο νομίζουμε.
Συντάκτης: Γρηγόρης Κεντητός
Το ημερολόγιο δείχνει Ιούλιο. Ο ήλιος καίει και το θερμόμετρο πλησιάζει τους 40 βαθμούς. Κι όμως, μέσα σε λίγες ώρες, φοράς ζακέτα. Η θερμοκρασία πέφτει στους 10°C και ο αέρας φέρνει σταγόνες παγωμένης βροχής. Είναι σπάνιο, αλλά όχι αδύνατο. Και σε κάποιες περιπτώσεις, είναι τόσο απότομο που μοιάζει με καιρικό σοκ.
Στην Αμερικανική Μοντάνα, τον Ιούλιο του 1994, η θερμοκρασία έπεσε από τους 37 στους 4 βαθμούς Κελσίου μέσα σε μία μέρα. Η πτώση καταγράφηκε επίσημα από την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία των ΗΠΑ. Στην Αυστραλία, στα Νότια Υψίπεδα, έχει καταγραφεί πτώση 27°C μέσα σε ένα απόγευμα. Αλλά και στην Ελλάδα έχουν υπάρξει περιπτώσεις όπου ο Ιούλιος θύμισε Οκτώβρη.
Το καλοκαίρι του 2021, στη Βόρεια Ελλάδα, μετά από πολυήμερο καύσωνα, καταιγίδες έριξαν τη θερμοκρασία από τους 39 στους 18 βαθμούς μέσα σε τέσσερις ώρες. Σε ορεινές περιοχές της Πίνδου, ο Ιούλιος έχει ξεκινήσει με 32 βαθμούς και έχει τελειώσει την ίδια μέρα με 11. Η φύση δεν διαβάζει ημερολόγια. Διαβάζει συστήματα.
Το φαινόμενο λέγεται «ψυχρή εισβολή». Είναι μια ξαφνική κάθοδος ψυχρών αέριων μαζών από τα βόρεια γεωγραφικά πλάτη, που μπορεί να διασπάσει τα θερμά στρώματα της ατμόσφαιρας και να καταρρεύσει η θερμοκρασία. Όταν αυτό συνδυάζεται με υψηλή υγρασία και χαμηλό βαρομετρικό, το αποτέλεσμα είναι μια μικρή έκρηξη χειμώνα μέσα στην καρδιά του καλοκαιριού.
Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι το φαινόμενο των καταιγιδογενών καταρρεύσεων, γνωστό ως microburst. Μέσα σε λίγα λεπτά, ψυχρές αέριες μάζες πέφτουν με ταχύτητα από τα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας και σαρώνουν την επιφάνεια του εδάφους. Η θερμοκρασία μπορεί να πέσει έως και 20°C μέσα σε ένα τέταρτο της ώρας. Έχει καταγραφεί στην Καλιφόρνια, στην Ουγγαρία αλλά και στη Μακεδονία.
Το φαινόμενο της «ψυχρής λίμνης» είναι ακόμα ένα παράδοξο καλοκαιρινό φαινόμενο. Σε μεγάλα υψόμετρα, η παγιδευμένη ψυχρή μάζα αέρα δημιουργεί ένα φαινόμενο θερμοκρασιακής αναστροφής. Αν μετακινηθεί πάνω από έναν ηλιόλουστο κάμπο, μπορεί να εξαφανίσει τον καύσωνα και να δημιουργήσει συνθήκες πρωινού Νοεμβρίου.
Ορισμένα φαινόμενα έχουν ακόμα και ηφαιστειακή αιτία. Μεγάλοι ηφαιστειακοί σχηματισμοί εκλύουν θείο και τέφρα, τα οποία μπλοκάρουν την ηλιακή ακτινοβολία και προκαλούν έντονη πτώση θερμοκρασίας σε ακτίνα εκατοντάδων χιλιομέτρων. Αν αυτό συμπέσει με καλοκαιρινό μήνα, τότε βλέπεις παλτό σε παραλία.
Οι ειδικοί παρακολουθούν τέτοια φαινόμενα μέσω δορυφόρων και υψηλής ανάλυσης μοντέλων πρόγνωσης. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Μεσοπρόθεσμων Προγνώσεων (ECMWF) έχει ήδη ενσωματώσει τέτοιες προβλέψεις για απότομες ψυχρές μεταβολές ακόμη και στο τρίμηνο του θέρους. Τα σύγχρονα μοντέλα βασίζονται σε δεδομένα από την τροπόσφαιρα, τη στρατόσφαιρα και τη ροή των πολικών αερίων.
Και όμως, μερικές φορές η επιστήμη μένει πίσω από τη φύση. Τον Ιούλιο του 2013, στην Αυστρία, η θερμοκρασία έπεσε 29 βαθμούς μέσα σε 3 ώρες χωρίς καμία πρόβλεψη. Το ίδιο συνέβη το 2022 στην κεντρική Τουρκία. Το μικροκλίμα, οι χαμηλές θερμοκρασίες εδάφους και οι ξαφνικές αλλαγές ανέμου μπορούν να μετατρέψουν έναν ήρεμο Ιούλιο σε μια ψυχρή εξαίρεση.
Στην Ελλάδα, η κλιματική αστάθεια έχει κάνει τα φαινόμενα πιο έντονα. Ο Ιούλιος του 2023 σημείωσε πτώσεις 18-22 βαθμών μέσα σε ώρες σε Κοζάνη, Φλώρινα και Πτολεμαΐδα. Οι αιτίες δεν είναι πάντα κατανοητές. Αλλά οι μετεωρολόγοι επιμένουν: δεν υπάρχει τίποτα πιο επικίνδυνο από έναν ασταθή Ιούλιο.
Γιατί μπορεί να ξυπνήσεις με ήλιο και να κοιμηθείς με καταιγίδα. Ή και με θέρμανση ανοιχτή.
