ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ (ΜΕΡΟΣ Β΄, 16)
Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΟΡΔΑΙΑ (Μέρος α΄)
Η ΕΟΡΔΑΙΑ αποτελούσε ένα από τα βασίλεια της Άνω (ορεινής) Μακεδονίας, πάνω στο πέρασμα προς την Κάτω (πεδινή) Μακεδονία της Αρχαιότητας. Τα όριά της ήταν πιο εκτεταμένα από τα σημερινά, καθώς έφτανε μέχρι την Κέλλη και τις Πέτρες Φλώρινας στα βόρεια και περιλάμβανε τμήμα της Κίτρινης Λίμνης (Σαριγκιόλ) στα νότια. Διοικητικά υπαγόταν στο βασίλειο της Κάτω Μακεδονίας, αν και γεωγραφικά ανήκε στην Άνω Μακεδονία. Η περιοχή είχε στρατηγικό ενδιαφέρον, καθώς βρισκόταν πολύ κοντά στην Εγνατία Οδό, η οποία διερχόταν βόρεια των Πύργων.
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ της περιοχής, πριν τις μεγάλες σωστικές ανασκαφές (το 1995), περιελάμβανε τυχαία ευρήματα παραδόσεων και περισυλλογών, που άρχισαν να έρχονται στο φως από τις αρχές του 20ού αι., μαρτυρώντας πρώιμη ανάπτυξη της περιοχής, ήδη από τους κλασικούς χρόνους.
Η αποκάλυψη του Μακεδονικού Τάφου της Σπηλιάς το 1987 και αργότερα του Μακεδονικού Τάφου των Πύργων, όπου εντοπίζονται και δύο αρχαία πέτρινα γεφύρια (του «Αλεξάνδρου» στα ριζά του Κάστρου «Γκρατ» και του «Σάνδρου ή Σάνδριμου») επιβεβαίωσαν το έντονο αρχαιολογικό ενδιαφέρον της περιοχής.
ΟΙ ΣΩΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ που ακολούθησαν από το 1995 και εξής στο βόρειο τμήμα της Εορδαίας, στο πλαίσιο μεγάλων δημοσίων έργων, οδήγησαν στον εντοπισμό δεκάδων θέσεων αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, οικισμών και νεκροταφείων, φωτίζοντας μια ιστορία χιλιάδων ετών, αναγόμενη στα μέσα της 7ης π.Χ. χιλιετίας.
Στην θέση ΑΣΠΡΗ ΠΟΛΗ ΠΕΡΔΙΚΚΑ, σε χώρο αποθέσεων του λιγνιτωρυχείου Αμυνταίου της ΔΕΗ, το 1995 ανασκάφηκε οικισμός των ρωμαϊκών χρόνων. Αποκαλύφθηκαν κατάλοιπα μεγάλου κτηρίου, αγωγοί και αποθηκευτικοί χώροι με πιθάρια.
Ιδιαίτερα σημαντικά ευρήματα ήρθαν στο φως και κατά την κατασκευή του ΟΔΙΚΟΥ ΑΞΟΝΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΟΡΔΑΙΑΣ το 2012-2013:
Στη θέση ΚΟΚΚΙΝΑ ΚΕΡΑΜΙΔΙΑ ΕΜΠΟΡΙΟΥ, ερευνήθηκαν διάσπαρτα οικιστικά κατάλοιπα της ύστερης εποχής χαλκού, πρώιμης εποχής σιδήρου και των ιστορικών χρόνων. Αποκαλύφθηκαν πίθοι, πασσαλότρυπες, λάκκοι και θερμικές κατασκευές.
Στη θέση ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΝΑΡΡΑΧΗΣ ερευνήθηκαν οικιστικά κατάλοιπα της ύστερης εποχής χαλκού και πρώιμης εποχής σιδήρου. Αξιοσημείωτα ευρήματα αποτελούν ένας πήλινος αγωγός, πηλοκατασκευές και δάπεδα, λάκκοι και πασσαλότρυπες με λίθινες σφήνες περιμετρικά και πίθοι.
Στην ίδια περιοχή ανασκάφηκε σημαντικό ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ με χρήση από την πρώιμη εποχή σιδήρου μέχρι τα ελληνιστικά χρόνια, οργανωμένο σε δύο τμήματα, με τους τάφους σε συστάδες. Αποκαλύφθηκαν 67 τάφοι, οι περισσότεροι λακκοειδείς. Περιείχαν ενταφιασμούς και τέσσερις καύσεις. Κάποιοι καλύπτονταν με λιθοσωρό. Οι νεκροί ήταν κτερισμένοι, κάποιοι με ιδιαίτερα πλούσια κτερίσματα, μαρτυρώντας το υψηλό βιοτικό και πολιτισμικό επίπεδο των κατοίκων. Το Κάστρο Αναρράχης – Εμπορίου αποτελεί πιθανότατα τον σημαντικό εκείνο οικισμό με τον οποίο θα πρέπει να συνδεθεί.
Στη θέση ΚΟΥΡΙ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ, στα νέα κοιμητήρια, το 2010 ανασκάφηκαν επιχώσεις σοικισμού της νεότερης νεολιθικής περιόδου (5.500-4.500 π.Χ. περίπου).
Βορειότερα, στη θέση ΣΤΡΑΝΑ ΠΕΡΔΙΚΚΑ το 2006, κατόπιν αιτήματος της ΔΕΗ για εγκατάσταση πυλώνα, ερευνήθηκαν επιχώσεις νεολιθικού (αρχαιότερης, μέσης, νεότερης νεολιθικής, 6.500-3.000 π. Χ. περίπου) και ελληνιστικού οικισμού.
Την αρχαιολογική εικόνα της περιοχής συμπληρώνει σημαντικά η κατασκευή του Διαδριατικού Αγωγού Φυσικού Αερίου – ΤAP, την περίοδο 2016-2018. Τα ευρήματα του έργου θα παρουσιάσουμε σε επόμενη ανάρτησή μας.
Βιβλιογραφία:
Γ. Καραμήτρου-Μεντεσίδη, «Βόιον – Νότια Ορεστίς. Αρχαιολογική έρευνα και τοπογραφία», Θεσσαλονίκη 1999.
Ε. Κεφαλίδου και Κ. Μοσχάκης, «Αρχαιολογικές έρευνες στην Εορδαία: Ανασκαφή στην «Άσπρη Πόλη» και μια νέα επιγραφή από τον Φιλώτα», ΑΕΜΘ 9, 1995, 39-46.
Γ. Καραμήτρου-Μεντεσίδη, «Νομός Κοζάνης 2006: Πολύμυλος, Κλείτος, Περδίκκας, Μικρόκαστρο, Αλιάκμων», ΑΕΜΘ 20, 2006, 847-874.
Γ. Καραμήτρου-Μεντεσίδη, «Από το ανασκαφικό έργο της Λ΄ ΕΠΚΑ κατά το 2010», ΑΕΜΘ 24, 2010, 17-38.
Χ. Ζιώτα και Ε. Μαγγουρέτσιου, «Εμπόριο και Αναρράχη Εορδαίας: αρχαιότητες στην πορεία ενός νέου οδικού άξονα», ΑΕΜΘ 27, 2013, 109-119.
Α. Χονδρογιάννη-Μετόκη, «Π.Ε. Κοζάνης 1995-2017: Είκοσιτρία χρόνια αρχαιολογικής έρευνας στο πλαίσιο των Μεγάλων Δημοσίων Έργων», Πρακτικά Συνεδρίου Αρχαιολογικές έρευνες και μεγάλα Δημόσια Έργα, 8-9 Δεκεμβρίου 2017 (υπό δημοσίευση).
Α. Χ.-Μ.
Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης
