7 Μαρτίου: Καθαρά Δευτέρα

48 ημέρες πριν το Άγιο Πάσχα

 Με την Καθαρά Δευτέρα ξεκινά η Σαρακοστή για την Ορθόδοξη εκκλησία, ενώ ταυτόχρονα σημάνει το τέλος των Απόκρεω. Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί «καθαρίζονταν» πνευματικά και σωματικά. Είναι μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους Χριστιανούς. Η νηστεία διαρκεί για 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο.

Την Καθαρά Δευτέρα συνηθίζεται να τρώγεται λαγάνα (άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα), και άλλα νηστίσιμα φαγώσιμα, κυρίως λαχανικά, όπως και φασολάδα χωρίς λάδι. Επίσης συνηθίζεται το πέταγμα χαρταετού.

Η Καθαρά Δευτέρα εορτάζεται 48 ημέρες πριν την Κυριακή του Πάσχα.

Η κυρά Σαρακοστή
Ένα έθιμο που έχει σχεδόν χαθεί είναι αυτό της Κυρά Σαρακοστής. Πρόκειται για ένα ιδιόμορφο ημερολόγιο με το οποίο μετρούσαν τις εβδομάδες της νηστείας (Σαρακοστής).

Η κυρά Σαρακοστή στις περισσότερες περιοχές ήταν μια χάρτινη ζωγραφιά. Απεικόνιζε μια γυναίκα με σταυρωμένα χέρια, λόγω προσευχής, σαν καλόγρια, χωρίς στόμα, λόγω νηστείας, και με εφτά πόδια που αναπαριστούσαν τις επτά εβδομάδες της Μεγάλης Σαρακοστής. Κάθε Σάββατο έκοβαν ένα πόδι και έτσι ήξεραν πόσες βδομάδες νηστείας απέμεναν μέχρι το Πάσχα. Το Μεγάλο Σάββατο, έκοβαν και το τελευταίο πόδι.

Αυτό το κομμάτι χαρτί το δίπλωναν καλά και το έκρυβαν σε ένα ξερό σύκο. Τοποθετούσαν το σύκο αυτό μαζί με άλλα, και σε όποιον το έβρισκε θεωρούνταν ότι του έφερνε γούρι.

Σε άλλα μέρη της Ελλάδας η Κυρά Σαρακοστή δεν ήταν φτιαγμένη από χαρτί, αλλά από ζυμάρι. Το ζυμάρι φτιαχνόταν με αλεύρι, αλάτι και νερό. Η διαδικασία ήταν κι εδώ η ίδια όπως και με την χάρτινη. Μια παραλλαγή του εθίμου της Κυράς Σαρακοστής είναι φτιαγμένη από πανί και γεμισμένη με πούπουλα.

Για την Κυρά Σαρακοστή έχουν γραφτεί και οι εξής στίχοι:

Την Κυρά Σαρακοστή που ‘ναι έθιμο παλιό
οι γιαγιάδες μας την φτιάχναν με αλεύρι και νερό.

Για στολίδι της φορούσαν στο κεφάλι έναν σταυρό
μα το στόμα της ξεχνούσαν γιατί νήστευε καιρό.

Και τις μέρες της μετρούσαν με τα πόδια της τα επτά.
Έκοβαν ένα την βδομάδα μέχρι ‘νάρθει η Πασχαλιά.

 

Εoρτάζουν ακόμη:

Άγιοι Εφραίμ, Βασιλεύς, Ευγένιος, Αγαθόδωρος, Ελπίδιος, Καπίτων και Αιθέριος

Eις τον Eφραίμ.
Μὴ τὴν κεφαλὴν τοῖς ἀγάλμασι κλίνων,
Ἐφραὶμ ἀγάλλῃ, τῇ τομῇ ταύτην κλίνων.

Eις τον Bασιλέα.
Συρεὶς Βασιλεὺς χερσὶ δεισιδαιμόνων,
Χεῖρας διασπᾷ δεισιδαίμονος πλάνης.

Eις τον Eυγένιον, Aγαθόδωρον, και Eλπίδιον.
τριὰς σύναθλος τοῦ Προφήτου τὸν λόγων,
«Εἰς μάστιγας δέδωκα τὸν νῶτον», λέγει.

Eις τον Kαπίτωνα.
Ἐπῆρε χεῖρας εἰς προσευχὴν Καπίτων
Καὶ πρὸς Θεὸν μετῆρεν ἐξάρας πόδας.

Eις τον Aιθέριον.
Ἐκ τοῦ ποταμοῦ πρὸς Θεὸν χωρεῖς Πάτερ,
Τὸν ἐν ποταμῷ σαρκικῶς λελουμένον.

Ἑβδομάτῃ πατέρας μόρος ἥρπασεν ἑπτὰ ἀριθμῷ.

Επί της βασιλείας του αυτοκράτορα Διοκλητιανού (284-305 μ.Χ.) ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Έρμων (300-314 μ.Χ.) απέστειλε στη Σκυθία τον Επίσκοπο Άγιο Εφραίμ και στη Χερσώνα τον Επίσκοπο Άγιο Βασιλέα, με σκοπό την διάδοση του Χριστιανισμού. Ο Άγιος Βασιλέας επειδή κήρυττε τον Χριστό, εκδιώχθηκε από τους ειδωλολάτρες. Όμως και πάλι προσκλήθηκε από τον ηγεμόνα του τόπου και ανέστησε, κατά τον Συναξαριστή, τον υιό του. Από το γενόμενο θαύμα και ο άρχοντας και πλήθος λαού πίστεψαν στον Χριστό και βαπτίσθηκαν. Οι ειδωλολάτρες όμως εξεμάνησαν και τον συνέλαβαν. Τον έδεσαν και τον έσυραν από τα πόδια, και συρόμενος πέθανε.

Αλλά και ο Άγιος Εφραίμ, ενώ δίδασκε το Ευαγγέλιο, συνελήφθη από τους ειδωλολάτρες και αποκεφαλίσθηκε.

Μετά τον μαρτυρικό θάνατο του Αγίου Βασιλέως απεστάλησαν στη Χερσώνα οι Επίσκοποι Αγαθόδωρος, Ελπίδιος και Ευγένιος ως κήρυκες του Ευαγγελίου και της πίστεως, αλλά και αυτοί φονεύθηκαν από τους άπιστους.

Στην συνέχεια απεστάλη υπό του Πατριάρχη Ιεροσολύμων ο Επίσκοπος Αιθέριος, ο οποίος μόλις είδε τον εθνικό λαό εξαγριωμένο, κατέφυγε στον Μέγα Κωνσταντίνο και ζήτησε την απέλαση των ειδωλολατρών από τη Χερσώνα, πράγμα το οποίο έγινε. Αφού δε ο Άγιος ανήγειρε εκεί ναό, μετέβη στον βασιλέα, για να τον ευχαριστήσει. Όμως κατά την επιστροφή του τον συνέλαβαν και τον έπνιξαν στον ποταμό Δούναβη.

Οι Χριστιανοί της Χερσώνας ζήτησαν τότε από τον Μέγα Κωνσταντίνο να τους στείλει έναν άλλο Αρχιερέα και έτσι στάλθηκε σε αυτούς ο Άγιος Καπίτων. Οι ειδωλολάτρες όμως ζήτησαν από τον Άγιο Καπίτων να τους κάνει ένα θαύμα ώστε να δουν ποια είναι η αληθινή πίστη. Ο Άγιος Καπίτων τότε, αφού φόρεσε τα αρχιερατικά του άμφια, έκανε το σημείο του Σταυρού και μπήκε μέσα σε μια αναμμένη κάμινο. Αφού έμεινε εκεί για αρκετή ώρα, βγήκε αβλαβής και άφλεκτος. Βλέποντας αυτό το θαύμα οι ειδωλολάτρες, βαπτίστηκαν και αυτοί Χριστιανοί.

Ἀπολυτίκιον

Ἦχος πλ. α’.
Τά θαύματα τῶν ἁγίων σου Μαρτύρων, τεῖχος ἀκαταμάχητον ἡμῖν δωρησάμενος, Χριστέ ὁ Θεός. Ταῖς αὐτῶν ἰκεσίαις βουλάς ἐθνῶν διασκέδασον, τῆς βασιλείας τά σκηπτρα κραταίωσον, ὡς μόνος ἀγαθός καί φιλάνθρωπος.

Έτερον Ἀπολυτίκιον
Ἦχος δ’. Ταχὺ προκατάλαβε.
Ἐπτάριθμος σύλλογος, Ἱεραρχῶν ἱερῶν, ἀγώσιν ἀθλήσεως, τὴν Ἐκκλησίαν Χριστοῦ, ἐνθέως ἐφαίδρυναν, Εὐγένιος Βασιλεὺς τε, σὺν Ἐφραὶμ Αἰθερίω, Ἐλπίδιος καὶ Καπίτων, Ἀγαθόδωρος ἅμα. Αὐτῶν Χριστὲ ἰκεσίαις, πάντας ἐλέησαν.

Κοντάκιον
Ἦχος πλ. δ’. Ὡς ἀπαρχάς τῆς φύσεως.
Ὥσπερ ἀστέρες ἄδυτοι, τῆς νοητῆς ἐλλάμψεως, τούς ἐν νυκτί τῆς ἀπάτης καθεύδοντας, υἱούς φωτός ἐδείξατε, Εὐγένιε καί Καπίτων, Ἀγαθόδωρε Βασιλεῦ καί Αἰθέριε, Ἐφραίμ σύν Ἐλπιδίῳ, ἀθλήσαντες ὡς ἀήττητοι.

Κάθισμα
Ἦχος γ’. Τὴν Ὡραιότητα.
Μύρῳ τῆς χάριτος ἱερατεύσαντες, ποιμένες ὤφθητε λαοῦ θεόφρονος, καὶ ὡς ἀρνία καθαρά, τυθέντες προσηνέχθητε, Λόγῳ Ἀρχιποίμενι, τῷ τυθέντι ὡς πρόβατον, Μάρτυρες Πανεύφημοι, καὶ φωστῆρες παγκόσμιοι· διὸ πανηγυρίζομεν πάντες, πόθῳ τὴν θείαν μνήμην ὑμῶν.

 

saint.gr