Πολύ παλιός, τελετουργικός, γαμήλιος χορός από τη Σιάτιστα Κοζάνης.
Χορός γνωστός και στα γύρω χωριά (Εράτυρα, Πελεκάνος, Σισάνι, Γαλατινή, Αλιάκμονας, Δρυόβουνο, Γέρμας κλπ.). Εντάσσεται σε μία ευρύτερη ομάδα αρχέγονων, συλλογικών τραγουδιών και χορών, τα οποία διαπνέουν την εκάστοτε κοινότητα και απαντώνται τόσο σε ελληνόφωνους, όσο και σε βλαχόφωνους πληθυσμούς, κυρίως στη Δυτική Μακεδονία. Ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο πως ένας επίσης συλλογικός, τελετουργικός χορός απαντάται στο Δοξάτο Δράμας και ονομάζεται επίσης «Τρανός χορός».
Στη Σιάτιστα, ο χορός είναι καθαρά γαμήλιος (σε αντίθεση με τα βλαχοχώρια της Πίνδου, όπου τραγουδιέται σε μεγάλες θρησκευτικές εορτές) και έχει χαρακτήρα ιεροτελεστίας και όχι διασκέδασης. Αποτελεί έκφραση λύπης των συγγενών της νύφης και χαράς της οικογένειας του γαμπρού. Συμμετείχε όλο το συγγενολόι του γαμπρού και της νύφης στον Τρανό χορό, σχηματίζοντας ένα τρανό κύκλο, με το κεφάλι ψηλά και το βλέμμα μακριά με σοβαρό και περήφανο ύφος. Όλοι αγέρωχοι!
Μπροστά ο νούνος, μετά ο πατέρας του γαμπρού και της νύφης, ακολουθούσαν τα αδέλφια των νεόνυμφων και κατόπιν οι άνδρες, πιασμένοι με τα χέρια τεντωμένα κάτω και με τα δάχτυλα των χεριών τους πλεγμένα και, τέλος, οι γυναίκες πιασμένες αγκαζέ. Τελευταίος από τους άντρες και δίπλα στη νύφη ήταν ο γαμπρός. Μετά τη νύφη, η κουμπάρα. Όλοι συγχρονίζονταν με το βηματισμό του νούνου.
Το κυριότερο από τα τραγούδια του Τρανού Χορού της Σιάτιστας είναι ένα ιστορικό τραγούδι που αναφέρεται σε ιστορικό γεγονός του 1784. Πεντακόσιοι γενναίοι Σιατιστινοί με αρχηγό τον προεστό Νιόπλιο απέκρουσαν, από το αρχοντικό της ηρωίδας Κυρά- Σανούκως Χατζηγιάννη, την πρώτη επιδρομή Τουρκαλβανών που επιχείρησαν να πατήσουν την πόλη. Έτσι καθιερώθηκε ο χορός και το τραγούδι, τα οποία έμελλε να ενσωματωθούν στο τελετουργικό του γάμου. Φυσικά, στο Σιατιστινό γαμήλιο γλέντι τραγουδιέται μεγάλη πληθώρα τραγουδιών.Βίντεο του Siatista-Info από την 2η γιορτή Κρασιού του Αμπελουργικού Συλλόγου Σιάτιστας «ο Άγιος Τρύφων» στις 10 Αυγούστου 2013!
Για τι σένα κυρά νύφη
πέντε κάστρα μάλωναν
και άλλα πέντε πολεμούσαν
για τα δυο σου μαύρα μάτια
κι το μιρτζιανό σου χείλι
την αμάχη, πο, πιάσαμι.
Και στη μέσ’ σταυραϊτός
και μου πήρεν την περδίκα
και μ’ την έφαγι
και μου πήρεν το μαντήλι
και μ’ το πέταξιν.
Στου Αι-Θανάση την αυλή
χρυσό πουλάκι στέκει και λαλεί
αηδονολαλεί και λέει
τον καιρό που θελ’ να εύρη.
Στα τρία αλώνια βάλαν τη βουλή
για Σταμούλη το σκυλί
μεσ’ στη Σιάτιστα να πάρουν
τρεις αρχόντισσες να πάρουν
τη Γεράνεια να πατήσουν
κι άρχοντα να μην αφήσουν.
Στο Γρεβενό γιουμάτισαν
και στο γιουφύρ’ σταμάτησαν
μεσ’ στην άκρ’ από το γιοφύρι
έστησαν χρυσό τσαντήρι
άνοιξαν τα μπαϊράκια τους
δεν ξέρουν τα φαρμάκια τους,
θα γυρίσουν λαβωμένοι,
δεν το ξέρουν οι καημένοι.
Κυρά Σανούκω πες της Βάιας σου
για να διώξ’ τους φυλακτάδες
διώξτε τους να παν εκείθε
να πατήσουμε το σπίτι.
Δεν σας φοβάμαι σκυλαρβανιτάδες
έχω τα σπίτια μου ψηλά
με μολύβι σκεπασμένα
και με μάρμαρα στρωμένα.
Κάτω στο μπούνο μαχαλά
πάρτε φκέλια και τσαπιά
σύρτε και στον καρδογιάννη
να του πάρτε το τηγάνι.
Μικρή κοντή συρμάτινη
κοντή συρματιρένια
να ρθης αργά στην πόρτα μου
να ρθης και στ αργαστήρα.
Έχω δυο λόγια να σου πω
δυο λόγια να σου κρένω.
Και πως να πω τη μάνα μου
Και πως να τη γελάσω.
Μάνα μ’ νερό δεν έχουμε.
Σαν δε ναι σύρι πάρι
κι αδράχνει το χρυσό σταμνί
στη βρύση για να πάη
και βρίσκει το γιαρέντι της
στην πέτρα να κοιμάται.
Να τον ξυπνήσ αντρέπεται,
Να τον λογιάσ φοβάται
Και σκύβει όρε και τον φίλησε
στα μάτια και στο στόμα.
Φωτογραφία πληροφορίες από το βιβλίο της Καλλιόπης Μπόντα-Ντουμανάκη «Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά της Σιάτιστας»
*Αναδημοσίευση 2021
