Με προϊστορία στον Μακεδονικό αγώνα,δικαιολογείται η συμπεριφορά των κατοίκων της πόλης στις 12 Οκτωβρίου 1912.
Την μέρα αυτή η Σιάτιστα απελευθερώθηκε μόνη της από τον τουρκικό ζυγό και επαναστατημένη δέχθηκε το Κρητικό σώμα των εθελοντών,ενώ ακόμα ο Ελληνικός στρατός βάδιζε από Ελασσώνα προς Σέρβια.
Η διαπίστωση αυτή καταγράφεται από το συνταγματάρχη Ν. Κλαδά σε έκθεσή του:
Ο Ελληνικός στρατός εξησφάλισε και εμονιμοποίησε την ελευθερίαν της Σιατίστης, αλλά δεν την απηλευθέρωσεν υπό την καθαράν σημασίαν του στρατιωτικού όρου, καθ’ όσον η ενθουσιώδης αύτη πόλις απηλευθερώθη μόνη της.
Από το Σεπτέμβριο του 1912, πριν ακόμα η Ελλάδα κυρήξει επίσημα τον πόλεμο κατά της τουρκίας (4 Οκτωβρίου 1912),η Εθνική Επιτροπή Σιάτιστας -μέσω του Εθνικού Κέντρου του Μοναστηρίου- πληροφορήθηκε πως επίκειται η κήρυξη του πολέμου και ότι, πριν προελάσουν τα Ελληνικά στρατεύματα, θα προπορευθούν αρκετά εθελοντικά προσκοπικά Σώματα,με σκοπό να καταλάβουν επίκαιρα μέρη της Δυτικής Μακεδονίας.Ταυτόχρονα της ζητήθηκε να φροντίσει τα προσκοπικά σώματα,που θα περνούσαν από την περιοχή της.
Πράγματι η Επιτροπή φρόντισε τα διερχόμενα προσκοπικά σώματα,έως ότου το βράδυ της 11ης Οκτωβρίου αποφάσισε,όχι μόνο να διευκολύνει τη διέλευση του εθελοντικού προσκοπικού σώματος των αρχηγών Μακρή και Καραβίτη,αλλά και να υψώσει η πόλη την Γαλανόλευκη και με τα όπλα στα χέρια να διώξει τις τουρκικές αρχές.
Επιπλέον δε,να υποδεχθεί πανηγυρικά το προαναφερόμενο εθελοντικό σώμα των προσκόπων.
Τη νύχτα της 11ης Οκτωβρίου,με υπόδειξη των αρχηγών,ο αγωνιστής του Μακεδονικού αγώνα Σπ.Τσαούσης, έκοψε τα τηλεγραφικά σύρματα και άλλοι μετέφεραν όπλα από τις κρύπτες της Γαλατινής,για να συμπληρωθεί ο οπλισμός των υπερασπιστών της πόλης.
Την ίδια νύχτα επέδωσαν στον Μουδίρη της πόλης το ακόλουθο έγγραφο των αρχηγών:
Προς
τον Σταθμάρχην Σιατίστης
Εν ονόματι του Βασιλέως Γεωργίου σε διατάσσομεν, όπως αμέσως εκκενώσης την πόλιν, διότι θα προελάση αύριον ο Ελληνικός Στρατός προς απελευθέρωσιν αυτής….
Οι αρχηγοί
Μακρής, Καραβίτης.
Το πρωινό της 12ης Οκτωβρίου βρήκε την πόλη ελεύθερη.Το τουρκικό απόσπασμα είχε φύγει για τη Νεάπολη. Οι Σιατιστινοί ύψωσαν την Ελληνική σημαία και με αυτοσχέδιο οπλισμό υποδέχτηκαν το εθελοντικό σώμα στον Άγιο Νικάνορα.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας,τουρκικός στρατός από τη Νεάπολη,προσπάθησε να αποκαταστήσει το γόητρό του,αλλά εκδιώχθηκε από τους υπερασπιστές της πόλης, Εθελοντές και Σιατιστινούς.Το εθελοντικό σώμα των Μακρή και Καραβίτη στη συνέχεια,έφυγε για τον αρχικό του στόχο,την Γαλατινή.
Οι κάτοικοι της πόλης φοβούνταν νέα τουρκική επιδρομή και έπαιρναν τα μέτρα τους: Τα γυναικόπαιδα συγκεντρώθηκαν σε ασφαλή σπίτια και αγγελιοφόρος έσπευσε στα εθελοντικά σώματα των Καούδη, Δηληγιαννάκη και Σεϊμένη,για να τα παρακαλέσει να έρθουν,προς ενίσχυση της Σιάτιστας·τα συνάντησε στο Παλιόκαστρο.Οι εθελοντές ήρθαν και έμειναν λίγες μέρες,μέχρις ότου ο Ελληνικός Στρατός κατέλαβε την Κοζάνη.
Στις 15 Οκτωβρίου,τα εθελοντικά σώματα αναχώρησαν και η Εθνική επιτροπή ανέθεσε στους οπλαρχηγούς Σπύρο Τσαούση, Καραπιπέρη και Λιόλιο Τσαούση,την φρούρηση της πόλης. Ταυτόχρονα έστειλε τους Αθ. Κανατσούλη και Ι. Αποστόλου στην Κοζάνη,για να ζητήσουν,από τις εκεί Ελληνικές Στρατιωτικές αρχές, την αποστολή στρατού για να καταλάβει τη Σιάτιστα , πράγμα που έγινε.
Στις 19 Οκτωβρίου,το ανεξάρτητο Σύνταγμα ευζώνων,υπό την διοίκηση του συνταγματάρχη Γεννάδη,μπήκε στη Σιάτιστα και την απελευθέρωσε και με την σημασία πια του στρατιωτικού όρου.
Η δοξολογία για την απελευθέρωση της πόλης,έγινε στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία και την επομένη το σύνταγμα έφυγε.
