Από αριστερά: Μ. Βασίλειος, Ησίοδος, Έρ. Φρομ (πάνω), Χ. Μαρκούζε, Φ. Ντοστογιέφσκι.
Δρ. Νίκος Ορφανίδης, φιλόλογος – λογοτέχνης
Στην εποχή της ανάδειξης της οικονομίας,
μέσα από εκείνο το Είναι και έχειν, όπου η ύπαρξίς μας ταυτίζεται με τα
αγαθά του κόσμου τούτου, με τον Homo economicus, για τον οποίο συχνά
εσχάτως μιλούμε, με τη Νέα Τάξη και τους άξονες της οικονομίας να μας
συντρίβουν πολλές φορές με τον νεοφιλελευθερισμό που συνοδεύει την
Παγκοσμιοποίηση και την υφέρπουσα παγκόσμια τυραννία που την ακολουθεί
εφιαλτικώς, αισθανόμαστε πως ζούμε εν κινδύνω, με εκείνη την
επανερχόμενη απειλή της οικονομικής κατάρρευσης και της εξάρτησης και
οικονομκού ελέγχου που προκύπτει. Κι έτσι, ενώ μιλούμε για την κρίση της
πανδημίας, μιλούμε ξανά για την κρίση της οικονομίας.
Και όμως θα πρέπει να επαναδιατυπώσουμε
μια νέα Φιλοσοφία της Οικονομίας γυρίζοντας στα παλιά. Στους άξονες της
ελληνικής παράδοσης. Όχι με τον τρόπο του Δυτικού πραγματισμού και
ωφελιμισμού, όχι με την Δυτικότροπη λογική της απληστίας, αλλά με τον
τρόπο της αγάπης που μας δίδαξε το Βυζάντιο και η μαρτυρική Τουρκοκρατία
με το κοινοτικό πνεύμα της αλληλεγγύης.
Σκέφτομαι εκείνο το «Περί πλεονεξίας»
του Μεγάλου Βασιλείου, αλλά και εκείνο το «επείνασα γαρ και εδώκατέ μοι
φαγείν». Και το άλλο με τους πειρασμούς της ερήμου που απέρριψε ο
Κύριος, υποδεικνύοντάς μας πως ό,τι έχουμε δεν είναι δικό μας.
Διαχειριστές είμαστε του πλούτου και των δωρεών του Κυρίου.
Τα γράφω όλα αυτά, καθώς συναντιόμαστε
συνεχώς και κατ’ επανάληψιν με εκείνη όλη την απειλή των πτωχεύσεων και
των μνημονίων και των ξένων εξαρτήσεων. Της υποταγής και του ελέγχου. Μα
σε αυτό αποβλέπει και αποσκοπεί και αυτό είναι τελικά η Νέα Τάξη, που
ξεκίνησε φιλοσοφικώς με τον Έγελο και την απολυτοποίηση ενός
λογοκρατούμενου συστήματος και οδήγησε τελικά στον Μαρξισμό και τον
καπιταλισμό, για να μεταποιηθεί και μετεξελιχθεί πλέον στην Νέα Τάξη και
την Παγκοσμιοποίηση που ζούμε. Έτσι, κατά τρόπο θα έλεγα εφιαλτικό.
Πριν από μισό και πλέον αιώνα διαβάζαμε
εκείνο το βιβλίο ο “Φόβος μπροστά την ελευθερία” με τον άνθρωπο αμήχανο
ενώπιον της δυνατότητος να ζήσει ως ελεύθερο ον μέσα στον κόσμο, αδύναμο
να διαχειριστεί την ελευθερία του. Μα αυτό ήταν και το βασικό
επιχείρημα του Μεγάλου Ιεροεξεταστού στο συγκλονιστικό κείμενο του
Ντοστογιεφσκι. Αυτό αναίρεσε ο Παπισμός και ο Δυτικός τρόπος και αυτό
κατήργησε αποδεχόμενος τους πειρασμούς της ερήμου. Το αυτεξούσιον του
ανθρώπου υπονομεύει και πολεμά λυσσωδώς ο δαίμων εν τω κόσμω, με όλους
εκείνους τους «δοκούντες άρχειν των εθνών».
Αυτό υπερασπίσθηκε επαναστατικώς, μέσα
από ένα άλλο δρόμο, ένα ολόκληρο κίνημα, όπως το κατέθεσε ο Μαρκούζε στο
βιβλίο του “Έρως και Πολιτισμός” ή περιγράφοντας στον “Μονοδιάστατο
άνθρωπο” τις νέες πολλαπλές μορφές ελέγχου που μας προέκυψαν.
Όλα, όσα βιώνουμε αμήχανοι, συνάπτονται
ευθέως με την λυσσώδη προσπάθεια μιας επελαύνουσας παγκόσμιας τυραννίας.
Αυτή την προσπάθεια καταδούλευσης τη ζήσαμε μέσα από την απεγνωσμένη
προσπάθεια κατίσχυσης και παγκόσμιας κυριαρχίας με δύο Παγκοσμίους
Πολέμους, και όλα όσα τους ακολούθησαν. Είναι μ’ αυτά τώρα και η
τυραννία των Μέσων, η κατατρομοκράτηση των ανθρώπων. Ο φόβος, η
καλλιεργούμενη ενοχή. Έτσι οδηγούμαστε από τον τόπο της οικονομίας στον
τόπο της πολιτικής.
Όμως η διαχείριση των αγαθών του κόσμου
τούτου εξετράπη εδώ και αιώνες προς ένα κρυμμένο ή και προφανή
δαιμονισμό. Η οικονομία ανεδείχθη ως μέσο τρόμου και καταδυνάστευσης και
καταπίεσης των ανθρώπων μακράν της αγάπης, μακράν ενός εν Χριστώ
ανθρωπισμού της δάνοιξης προς τον πλησίον, όπως μας τον δίδαξε το
Βυζάντιο.
Ακόμη η εργασία κατέστη δουλεία κι ο
άνθρωπος μέρος της μηχανής της παραγωγής. Όμως η εργασία παραμένει
πράξις ιερή. Πάω έτσι σε εκείνο του Κυρίου. Την απόκριση Του πρός τους
Φαρισαίους για τη θεραπεία του ασθενούντος την ημέρα του Σαββάτου: «Ο
πατήρ μου έως άρτι εργάζεται καγώ εργάζομαι.» Θυμίζω κι εκείνο το
παλαιότερο του ποιητού Ησιόδου στο έργα και ημέραι, όπου η εργασία
συνάπτεται με το ήθος της θεότητος. Στην εποχή του αδίστακτου κέρδους ο
άνθρωπος δεν εργάζεται, αλλά τελεί εν «δουλεία.» Από εδώ ξεκινούν οι
εξαρτήσεις και οι μηχανισμοί ελέγχου.
Κι όμως όλα μας τα έχει δώσει η φύσις.
Που εσχάτως περιφρονούμε και καταστρέφουμε στα μέτρα μιας απύθμενης
δίψας κέρδους και κατανάλωσης. Και συσσώρευσης αγαθών. Και απληστίας.
Όπως ο άφρων πλούσιος της Παραβολής.
Προσεγγίζοντας το θέμα της πανδημίας και
της οικονομίας, οδηγούμαστε εντέλει στην θεματική της επανερχόμενης
μέσα στους αιώνες απειλής. Ο άνθρωπος αισθάνεται να απειλείται εντέλει
από παντού, ως ένα ον πεπερασμένον. Γι’ αυτό και τον ακολουθεί η αγωνία
του υπάρχειν σε ένα κόσμο που τον υπερβαίνει και τον συνθλίβει.
Παρακολουθώντας, λοιπόν, όσα μας
επισυμβαίνουν τις τελευταίες δεκαετίες, οδηγούμαστε στους δρόμους μιας
μεθοδευμένης συντριβής του ανθρώπου, με τον παγκόσμιο τρόμο και τον
παγκόσμιο έλεγχο, που επιχειρεί να μας οδηγήσει μακράν της αγκάλης και
της στοργής του Χριστού, μακράν όλων εκείνων που μας έδωσε και διεφύλαξε
η ορθόδοξη παράδοσή μας. Έτσι αισθανόμαστε πως τελούμε σε μια άλλης
μορφής κατάσταση νέου διωγμού και ενός λανθάνοντος κατατρεγμού.
Όλα αυτά τα φαινόμενα τα ψηλαφούμε,
λοιπόν, και εσχάτως κατά τρόπο επαναλαμβανόμενο στον τόπο της Ιστορίας.
Όμως, βιώνοντας την απειλή εν τω κόσμω και τον κίνδυνο από όλους
εκείνους τους πολλαπλούς μηχανισμούς δουλείας και ανελευθερίας,
οδηγούμαστε ή αναζητούμε, ούτως ή άλλως, ως ορθόδοξη ανατολή, και άλλους
δρόμους. «Σωτηριολογικούς» και λυτρωτικούς. Τους δρόμους της ελπίδος,
και της καρτερίας και της υπομονής και της συνακόλουθης υπέρβασης και
κατανίκησης του ενεδρεύοντος κακού. Αυτό συνιστά την άλλη απόκριση και
την άλλη πρόταση ζωής, που μας καταθέτει η ορθόδοξη, ελληνική μας
παράδοση.
Τα σκέφτομαι όλα αυτά καθώς μέσα στους
αιώνες συνυπάρχουμε με τα επανερχόμενα δεινά και τους κινδύνους
αφανισμού και συντριβής μας. Είναι οι επαναλαμβανόμενοι πειρασμοί εν τω
κόσμω. Που τους κατενίκησε, όμως, η ελπίς πάντων ημών ο Κύριος, εν τη
ερήμω.
Έτσι για να μιλήσουμε και με μια άλλη
γλώσσα, που μας την κληροδότησε η ορθόδοξη παράδοσή μας και η φιλοσοφία
βίου που καταθέτουμε και βιώνουμε ως ελληνισμός, στον αντίποδα της
Δύσεως. Αυτής της χρησιμοθηρίας και του ωφελιμισμού και του ακραίου
ορθολογισμού. Της Δυτικότροπης ratio.
pemptousia.gr
