Ο Προφήτης Ηλίας, προς τιμήν και του μαθητή του Προφήτη Ηλία και του μαθητή και διαδόχου του Ελισαίου, κτίστηκε στο κεντρικό ύψωμα της Σιάτιστας το 1701. Τα τυπολογικά του χαρακτηριστικά, τον κατατάσσουν στην τυπολογία της τρίκλιτης βασιλικής χωρίς τρούλο. Το παρεκκλήσι του ναού είναι αφιερωμένο στον Άγιο Χαράλαμπο.
Στο επισκοπικό θρόνο το 1701 καθόταν ο Ζωσιμάς Ρούσης. Όταν πέθανε, τάφηκε στον περιβάλλοντα χώρο του ναού.

Ο Αναστάσιος Ιωάννου Καλούδης από το Κεπέσοβο των Ιωαννίνων μαζί με τα αδέλφια του, το 1744, αγιογράφησαν τον Προφήτη Ηλία.
Ανάμεσα στις αγιογραφίες που διακοσμούν το εσωτερικό του ναού είναι αυτές των Αγίων Επτάριθμών , της Ρίζας του Ιεσσαί μαζί με τους έλληνες φιλοσόφους, η θυσία του Άβελ, η Δημιουργία και η Έξοδος των Πρωτόπλαστων από τον Παράδεισο και σκηνές της Δευτέρας Παρουσίας.

Η παρουσία των ελλήνων φιλοσόφων, του Πλάτωνα, του Θουκυδίδη, του Σόλωνα, του Πλούταρχου και της μυθικής ιέρειας Σίβυλλας, αποτυπώνει την επίδραση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στους Έλληνες της τότε εποχής. Οι Έλληνες άρχισαν να ερευνούν το παρελθόν τους. Το θέμα υπάρχει και στην Αγία Παρασκευή. Οι έλληνες φιλόσοφοι ζωγραφίστηκαν σε οκτώ εκκλησίες στην Ελλάδα. Οι δύο από αυτές είναι στην Σιάτιστα.

Η ρίζα του Ιεσσαί [1]

Οι Άγιοι Επτάριθμοι, ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος, ο Ναούμ και ο Κλήμης της Αχρίδας, ο Σάββας, ο Αγγελάριος και ο Γκορασδών, οι άγιοι των Σλάβων, ζωγραφίστηκαν σίγουρα κατ’ επιλογήν του Επισκόπου Ζωσιμά ο οποίος δύο φορές είχε ανεβεί στον Αρχιεπισκοπικό Θρόνο Αχριδών (στα σημερινά Σκόπια). Στον ίδιο οφείλεται και το ότι στην Σιάτιστα υπάρχει το όνομα Ναούμ.

Οι Άγιοι Επτάριθμοι [φωτογραφία Γεώργιος Λογδανίδης]

Η επιγραφή στην είσοδο του γυναικωνίτη μας πληροφορεί πως ένας από αυτούς που προσέφεραν χρηματικά για την αγιογράφηση του ήταν και ο πατριάρχης της οικογένειας Χατζημιχαήλ, Νικόλαος. Τα δύο αρχοντικά που σήμερα ανήκουν, το μεν στη Χώρα στην οικογένεια Κανατσούλη και το δε στην Γεράνεια στον Γεώργιο Φίλιο χτίστηκαν από τα παιδιά του Δημήτρη και Δούκα. Σύζυγος μιας εγγονής του ήταν ο Ιωνάς που έκτισε την εκκλησία των Αγίων Ταξιαρχών.

Στο δεσποτικό η εικόνα [1874] του Αγίου Αμβροσίου Επισκόπου Μεδιολάνων (Μιλάνου) είναι έργο του Σιατιστινού Χριστόδουλου Ζωγράφου.

Στον Προφήτη Ηλία, στις 12 Οκτώβριου 1912 αφού απελευθερώθηκε η Σιάτιστα έγινε δοξολογία μαζί με τα ελληνικά στρατιωτικά αποσπάσματα. Εδώ την περίοδο του Διχασμού με αφορμή την επέτειο της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων, την 21η Φεβρουαρίου 19717, ο Ιωάννης Παπανικολάου ή Παπακολιός εκφώνησε λόγο ενάντια στα συμμαχικά στρατεύματα που είχαν δημιουργήσει ένα από τα μέτωπα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Βόρεια Ελλάδα. Προκάλεσε την μήνη των Γάλλων και φυλακίστηκε άμεσα στην Θεσσαλονίκη.

Αναμνηστική φωτογραφία μετά την Δοξολογία [Αρχείο Χ. Ράμμου]

Ο Προφήτης Ηλίας είναι ο προστάτης των γουνοποιών γιατί σύμφωνα με την παράδοση με το ένδυμα του από γούνα προβάτου άνοιξε τον Ιορδάνη Ποταμό για να τον διαβεί με τον Ελισαίο και άλλους πενήντα ανθρώπους. Το γούνινο ένδυμα του το παρέδωσε στον Ελισαίο όταν ανέβηκε με το άρμα στον ουρανό. Η παράδοση πάλι μας λέει ότι στο ύψωμα του Προφήτη Ηλία κήρυξε ο Κοσμάς ο Αιτωλός.

Αυτά τα λίγα για αρχή!

ΠΗΓΕΣ

Μελέτη της συμπεριφοράς του δομικού συστήματος του Ι. Ναού του Προφήτη Ηλία, στη Σιάτιστα του Νομού Κοζάνης, Μάτσου Βασιλική Νικολάου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Μνημείων Πολιτισμού.
Από την πολιτιστική κληρονομιά της Σιάτιστας, Η Παλαιοντολική της Συλλογή, Εκκλησίες - Αρχοντικά - Δημόσια Κτίρια, Αικατερίνη Ζωγράφου, Καλλιόπη Μπόντα