Η Μένη Κανατσούλη είναι Καθηγήτρια του Τμήματος Επιστήμων
Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του ΑΠΘ.
Το γνωστικό της αντικείμενο είναι η Παιδική Λογοτεχνία. Μια
πρόχειρη έρευνα με τις μηχανές αναζήτησης του διαδικτύου θα φέρει πλήθος
αναφορών σε άρθρα και βιβλία της. Επιβεβαιώνει την λαϊκή ρήση το «μήλο θα πέσει
κάτω από την μηλιά» μιας και είναι κόρη του Δημητρίου Κανατσούλη (1907-1989) Καθηγητή
της Αρχαίας Ιστορίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ.
Το άρθρο της «Με αφορμή μια τοιχογραφία στο αρχοντικό Μανούση στη Σιάτιστα»
είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ». Ο τίτλος του μα δημιουργεί
μια απορία για την συγγένεια του με το γνωστικό αντικείμενο
της συγγραφέως. Όταν μελετήσουμε όμως με μεγαλύτερη προσοχή το βιογραφικό της, θα
μάθουμε ότι στο Πανεπιστήμιο Paris IV-Sorbonne, πήρε τον πρώτο μεταπτυχιακό της
τίτλο, με αντικείμενο «Τέχνες και Νοοτροπίες στη Δύση κατά τη Μοντέρνα εποχή».
Η τοιχογραφία βρίσκετε στον τοίχο κάτω από την σκάλα που
οδηγεί στον δεύτερο όροφο του αρχοντικού. Αποτελείται από τέσσερα τμήματα. Το μεγαλύτερο
με θέμα κυνηγιού δεν είναι αυτό το που ενδιαφέρει την συγγραφέα αλλά αυτά που
βρίσκονται ακριβώς από πάνω τους.
Τα τρία υπόλοιπα με τα διακοσμητικά μοτίβα, όπως θα έλεγα εγώ
συνήθως, είναι η αφορμή για να στοιχειοθετήσει την πρόταση της, η Μένη
Κανατσούλη ότι η τέχνη της ζωγραφικής στα αρχοντικά του 18ου αιώνα
(όχι μόνο της Σιάτιστας) δεν θα πρέπει να χαρακτηρίζεται ως «Λαϊκή Τέχνη» αλλά
ως «Αστική Τέχνη».
 |
| Cartouche του 17ου αιώνα |
Το θέμα των τριών ανωτέρων τμημάτων για την ακρίβεια είναι
διακοσμητικά cartouche.
Αν ψάξουμε εμείς για ένα ορισμό θα δούμε ότι cartouche είναι «διακοσμητικό στοιχείο
που παριστάνει έναν πάπυρο-μία περγαμηνή με τυλιγμένα άκρα πάνω στον οποίο
υπάρχει μια εγγραφή (κείμενο, γράμματα, σχήμα, προσωπογραφία, σχέδιο, θυρεός
κτλ.)».
Στο άρθρο θα βρούμε σωστότερη και ακριβέστερη ερμηνεία του cartouche, «ένας γλυπτός η ζωγραφιστός
διάκοσμος που μιμείται χαρτόνι που ξετυλίγεται και χρησιμεύει για να φέρει μια
επιγραφή, ένα ρητό ή ένα οικόσημο». Άρχισε να χρησιμοποιείται από την περίοδο
του Λουδοβίκου ΙΕ όταν κυριαρχούσε το στυλ διακόσμησης, ροκοκό. Πολλά από αυτά
τα σχέδια ήταν συγκεντρωμένα σε συλλογές και ο ζωγράφος επέλεγε αυτά που θα χρησιμοποιούσε
ως μοντέλα για να ζωντανέψουν οι επιφάνειες των κατοικιών των δυτικοευρωπαίων
ευγενών.
Για να βοηθήσω να αντιληφθούμε ευκολότερα τι είναι cartouche, σήμερα
χρησιμοποιούμαι πολλοί, πολλά όμορφα περιγράμματα για να στολίσουμε της
ψηφιακές μας φωτογραφίες στο διαδίκτυο. Πολύ γενικευμένα ήταν κάτι
αντίστοιχο πριν τριακόσια πενήντα χρόνια για να προβάλουν ένα μήνυμα ή
έναν θυρεό.
 |
| Cartouche που περικλείει ένα μήνυμα και έναν θυρεό |
Η Μένη Κανατσούλη αποδεχόμενη ότι οι ζωγράφοι των αρχοντικών
δεν μετακινούνταν συνήθως εκτός των συνόρων της οθωμανικής αυτοκρατορίας θεωρεί
πιθανότερο τα σχέδια - μοντέλα να ήρθαν στα χέρια τους μέσω των κτητόρων των
αρχοντικών που έκαναν ταξίδια στην Δυτική Ευρώπη. Οι πραματευτάδες επισκέφθηκαν
κατά την διάρκεια των κοινωνικών επαφών τους με μέλη της υψηλής κοινωνίας της Δυτικής
Ευρώπης τις οικίες τους, θαύμασαν τις τοιχογραφίες, πήραν ιδέες και στο ταξίδι της
επιστροφής στην πατρίδα ανάμεσα στην πραμάτεια τους έβαλαν και αντίγραφα αυτών
των σχεδίων.
Έτσι η επιλογή των θεμάτων που θα διακοσμούσαν το εσωτερικό
των αρχοντικών δεν έγινε αποκλειστικά από τους ζωγράφους αλλά ήταν αποτέλεσμα της
συζήτησης αυτών με τους αστούς νοικοκύρηδες, γεγονός που επιτρέπει να
χαρακτηριστεί ως αστική, η ζωγραφική τέχνη των αρχοντικών της περιοχής μας.
Δεν θα διατυπώσω άποψη επί της θεωρίας της Μένης Κανατσούλη,
δεν έχω την τεχνογνωσία άλλωστε, αλλά θα πω, πως μέσα από το έργο της γνωρίσαμε
έναν ακόμα γόνο της οικογένειας Κανατσούλη, μιας οικογένειας που ξεκίνησε την
πορεία της από το αρχοντικό Χατζημιχαήλ – Κανατσούλη, που γόνοι της έγιναν,
μηχανικοί, στρατιωτικοί, γιατροί, εκπαιδευτικοί, πανεπιστημιακοί, όλοι με
σημαντική προσφορά που τιμούν και την γενέτειρα τους, την Σιάτιστα.
Το τμήμα μιας τοιχογραφίας του αρχοντικού Μανούση ερέθισε
ερευνητικά έναν επιστήμονα για την συγγραφή αυτής της ερευνητικής δημοσίευσης.
Πόσες άλλες τοιχογραφίες, πόσα άλλα διακοσμητικά, αρχιτεκτονικά, δομικά
στοιχεία των αρχοντικών μας, των εκκλησιών μας, πόσα γεγονότα της ιστορίας και
προσωπικότητες της Σιάτιστας, πόσα άλλα στοιχεία της άυλης και υλικής μας κληρονομιάς
θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο μιας επιστημονικής εργασίας, μια διδακτορικής
διατριβής, ενός ερευνητικού προγράμματος;
Η Σιάτιστα γιατί δεν έχει δημιουργήσει ακόμα τον δικό της φορέα
με σκοπό την προώθηση και την προβολή του ερευνητικού έργου του οποίου η ίδια
και το Βόιο θα είναι το επίκεντρο;
Λάζαρος Γ. Κώτσικας Πολιτικός Μηχανικός, PhD lkotsikas@gmail.com
Λάζαρος Γ. Κώτσικας Πολιτικός Μηχανικός, PhD lkotsikas@gmail.com
