Όπως η κάθε πράξη ενός ανθρώπου έχει ένα κίνητρο έτσι και συγγραφή ενός κειμένου έχει ένα κίνητρο ή καλύτερα, προκαλείται από ένα ερέθισμα.
Το ερέθισμα προκλήθηκε από τις πρώτες μέρες από την δημιουργία του ιστοτόπου "ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ ΣΤΗ ΣΙΑΤΙΣΤΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ" όταν αναζητούσα τις φωτογραφίες για τις πρώτες αναρτήσεις και η ερεύνα με οδήγησε στη συλλογή του Νίκου Οικονομόπουλου. Οι φωτογραφίες αποτυπώνουν στιγμές από την ίδια περίοδο εντός του ετών 1980 και 1983. Την περίοδο του δεκαπευντάγουστου που διεξάγεται στην Σιάτιστα το έθιμο των καβαλάρηδων. Αν και η δεκαετία του 80 σε πολλούς της ηλικίας μου δεν φαίνεται μακρινή έχουν περάσει περίπου 35 χρόνια.
Ανατρέχοντας στην μνήμη αλλά και στις προσωπικές μου φωτογραφίες από τον δεκαπενταύγουστο, ήμουν μάλλον σίγουρος για το τι ήταν αυτό για το οποίο θα ήθελα να γράψω. Η εποχή τότε δεν ήταν κατάλληλη αλλά τώρα στην αρχή της γιορτής νομίζω ότι ήρθε η στιγμή. Αλλά πριν προχωρήσω θα πρέπει να διατυπώσω τις εξής κατά γενική ομολογία παραδοχές.
Ο δήμος έχει αντιληφθεί τη μεγάλη συμβολή του εθίμου στην τουριστική ανάπτυξη της Σιάτιστας και έτσι προσπαθεί κάθε χρονιά το έθιμο να οργανωθεί καλύτερα και να προβληθεί όσο το δυνατόν περισσότερο. Τα καταφέρνει με μεγάλη επιτυχία αφού σχεδόν έχουν εξαλειφθεί τα διάφορα παρατράγουδα του παρελθόντος που δημιουργούσαν κακή εντύπωση στον επισκέπτη. Σε αυτήν την προσπάθεια συμβολή είχαν και οι μετέχοντες του εθίμου, πολύ περισσότερο όταν οι παρέες τους άρχισαν να οργανώνονται καλύτερα και δημιουργήθηκαν οι σύλλογοι όπως των Φιλίππων Φυσιολατρών παλαιότερα και του Αγίου Μόδεστου στην συνέχεια.
Ξεκαθαρίζοντας πλέον το θέμα για να μην υπάρχουν κακές ερμηνείες σε όσα θα αναφέρω μπορώ να αναλύσω καλύτερα ποια ήταν τα στοιχεία του ερεθίσματος. Το ερέθισμα αυτό, το σκίρτημα, ήταν η νοσταλγία όχι για τα χρόνια που πέρασαν από τότε αλλά η εντύπωση ότι κάτι διαφορετικό είχε τότε το έθιμο, μια διαφορετική λάμψη. Ήδη κάποιες αναφορές έχω κάνει σε δύο πρόσφατες αναρτήσεις για το έθιμο των καβαλάρηδων.
Ψάχνω να βρω τώρα με νοσταλγία από το παρελθόν…
Που είναι τα ομορφοστολισμένα άλογα, με τα πλούσια "γιορντάνια", τα "χάμουρα", τις βελέντζες και τα μαξιλάρια (που αντικαταστάθηκαν από τις πολυτελείς σέλες), τις πολύχρωμες κορδέλες στην ουρά και στο μέτωπο του αλόγου, μέτωπο που στολιζόταν και με χαϊμαλιά και καθρεφτάκια.
Που είναι οι καβαλάρηδες με τα άλογα που κατέβαιναν στον Αλιάκμονα για να πλύνουν και να χτενίσουν τα άλογα για να είναι όλα έτοιμα για την μεγάλη γιορτή;
Που είναι η εικόνα της παρέας που ανέβαινε από γνωστό μαχαλά της πόλης με τον ντυμένο με την στολή του μακεδονομάχου πεζό μπροστάρη, που έσερνε το χορό με το ένα χέρι να κρατά το λάβαρο και το άλλο την γκλίτσα;
Αλλά δεν έχω μόνο εικόνες αλλά και ήχους από το παρελθόν.
Ήχους από τα κουδουνάκια που κουδούνιζαν με τον ταχύ καλπασμό του αλόγου και όλα τα πιτσιρίκια τρέχαμε να δούμε και να θαυμάσουμε το άλογο.
Ήχους από τους καβαλάρηδες που έμπαιναν τραγουδώντας στην αυλή ενός εορτάζοντας για να του ευχηθούν τα χρόνια πολλά.
Αναφέρομαι σε εικόνες και ήχους που ξεθωριάζουν και αντικαθίστανται από άλλα στοιχεία και απειλούν σοβαρά αυτό που περιγράφουμε με έναν όρο που προέρχεται από το επιστημονικό πεδίο της διαχείρισης της πολιτιστική κληρονομιάς και ονομάζεται αυθεντικότητα.
Τι είναι όμως αυθεντικότητα; Η αυθεντικότητα καθιερώθηκε επισήμως σε διεθνές επίπεδο με την υιοθέτηση της Σύμβασης της Παγκόσμιας Κληρονομιάς (και της Λίστας Παγκόσμιας Κληρονομιάς, η οποία συνοδεύει τη Σύμβαση). Η διατήρηση της αυθεντικότητας είναι αναπόσπαστο στοιχείο της διατήρησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Η πολιτιστική κληρονομιά συντίθεται από υλικά στοιχεία, άυλα στοιχεία και αξίες. Με βάση την Σύμβαση της Παγκόσμιας Κληρονομιάς, η αυθεντικότητα μπορεί να εννοηθεί ως «προσπάθεια να βεβαιωθεί ότι οι αξίες εκφράζονται με τρόπο αξιόπιστο ή γνήσιο από τα χαρακτηριστικά που φέρουν τις αξίες αυτές».
Πολύ απλά ότι χάνει την αυθεντικότητα του, χάνει την καθαρότητα του και οι επόμενες γενιές κληρονομούν κάτι διαφορετικό που σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να είναι κακέκτυπο του.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα εθίμων που έχουν χάσει την αυθεντικότητα τους είναι των Κλαδαριών και ιδίως των Μπουμπουσαριών για το οποίο έχουμε αντιληφθεί τον κίνδυνο της εξαφάνισης του.
Το πώς μπορεί να διαφυλαχθεί η αυθεντικόητα του εθίμου των καβαλάρηδων είναι θέμα μιας ευρύτερης συζήτησης που πρέπει να ανοιχθεί. Εγώ απλά μέσα στα αισθήματα της νοσταλγίας του παρελθόντος κάνω κάποιες επισημάνσεις που θεωρώ απαραίτητες.
ΠΗΓΕΣ
1. MAGNUM PHOTOS, http://pro.magnumphotos.com,
2. Διαχείριση Υλικής Πολιτισμικής Κληρονομιάς, Τοπική Κοινωνία και Βιώσιμη Ανάπτυξη, http://www.citybranding.gr/2016/05/blog-post_16.html
Λάζαρος Γ. Κώτσικας Πολιτικός Μηχανικός, PhD
